Ας δούμε, όμως, μία ερευνητική προσέγγιση ειδικότερα τα κόκκινα αβγά του Πάσχα, αφού πρώτα επισημάνουμε ότι γύρω από το βάψιμο του υπάρχει σ’ όλο τον ελληνικό ιστορικό χώρο ποικίλη εθιμολογία και ότι τα αβγά αυτά έχουν εντελώς ιδιαίτερη σημασία στη λαϊκή παράδοση απ’ ότι έχουν τα απλά αβγά και χρησιμοποιούνται ευρύτατα όχι μόνο για λατρευτικούς αλλά και για μαγικοθεραπευτικούς σκοπούς.

Μία πρώτη ερμηνεία που δίδεται είναι ότι αφορμή για τη δημιουργία του εθίμου έδωσε η πολυήμερη νηστεία πριν από το Πάσχα, που είχε ως αποτέλεσμα όλο το διάστημα της Μεγάλης Σαρακοστής να συγκεντρώνεται μεγάλη ποσότητα από αβγά, που έπρεπε να καταναλωθούν μετά το Πάσχα. Γι’ αυτό τα ευλογούσαν οι ιερείς στις εκκλησίες, με ειδική καθιερωμένη ευχή. Τα αβγά αυτά μετά μοιράζονταν, εν είδει δώρου, μεταξύ συγγενών και φίλων. Αβγά, εξάλλου, ως φιλοδώρημα, προσφέρονται ήδη από το Σάββατο του Λαζάρου και την Κυριακή των Βαΐων στα παιδιά που λέγουν τα ανάλογα τραγούδια αγερμού. Όσον αφορά το κόκκινο χρώμα, λέγεται ότι αυτό δίδεται ως χρώμα χαράς ή σε ανάμνηση του Ιουδαϊκού Πάσχα, κατά το οποίο έβαφαν τα κατώφλια των σπιτιών με το αίμα του αμνού που θυσίαζαν.

Η παραπάνω άποψη για τα αβγά της Μεγάλης Σαρακοστής είναι, βέβαια, καθαρά ορθολογική. Γι’ αυτό αναζητήθηκε βαθύτερη ανίχνευση της καταγωγής του εθίμου και περισσότερο πειστική επιστημονική ερμηνεία, η οποία οδήγησε σε χρόνους προχριστιανικούς και το έθιμο συνδέθηκε με την χρόνια λατρεία των νεκρών προγόνων.

Αφετηρία έδωσε το γεγονός οτι σε τάφους ήδη των γεωμετριών χρόνων, βρέθηκαν κελύφη αβγών ή και ολόκληρα αβγά. Αβγά, επίσης, απεικονίζονται και σε διάφορα λατρευτικά μνημεία. Είναι, λοιπόν, φυσικό να υποθέσουμε οτι τα αβγά στις περιπτώσεις αυτές δεν αποτελούν απλή προσφορά στους νεκρούς, αλλά είχαν τον συμβολισμό της ανανέωσης της ζωής.

Ορισμένοι ερευνητές, εξειδικεύοντας περισσότερο το θέμα, θεωρούν τα κόκκινα αβγά ως επιβίωση από την λατρεία του Άττη, που ήταν θεός της βλάστησης, φρυγικής καταγωγής και συμβόλιζε τον μαρασμό και την αναγέννηση της φύσης. Γιορταζόταν γύρω στην 25 Μαρτίου, ημέρα της εαρινής ισημερίας σε εποχή, δηλαδή, που περίπου συμπίπτει με το χριστιανικό Πάσχα. Από την λατρεία αυτή θεωρείται οτι προέρχεται και το κόκκινο χρώμα των αβγών, επειδή στον Άττη προσφερόταν, εν είδει θυσίας, αίμα με το οποίο ράντιζαν τους βωμούς του.

Πέρα όμως από κάθε επιστημονική αναζήτηση και ορθολογική άποψη, υπάρχουν πάντοτε οι καθαρώς λαϊκές ερμηνείες για κάθε δρώμενο της εθιμικής ζωής. Το ίδιο και για τα κόκκινα αβγά, με παραδόσεις που προσδίδουν στο συγκεκριμένο έθιμο χριστιανικό χαρακτήρα. Πασίγνωστη, πχ σε αρκετά μέρη, είναι η διήγηση πως όταν αναστήθηκε ο Χριστός το είπαν σε μία γυναίκα και αυτή απάντησε οτι θα το πιστέψει αν τα αβγά που κρατεί γίνουν κόκκινα. Αυτά κοκκίνισαν και από τότε, όπως λέγεται, βάφονται το Πάσχα κόκκινα τα αβγά.

Στη λαϊκή όμως ψυχολογική ερμηνεία του εθίμου μας οδηγείται η μέρα που βάφονται τα αβγά, η Μεγάλη Πέμπτη, ημέρα της Σταυρώσεως. Το κόκκινο αίμα ταυτίζεται συμβολικά με το αίμα του Χριστού. Συγχρόνως, όμως συμβολίζει και τη χαρά για την Ανάστασή του. Ας σημειωθεί ότι και το τσούγκρισμα των αβγών, γνωστό και στους βυζαντινούς χρόνους, είναι ένας χαρούμενος πασχαλινός χαιρετισμός, είναι όμως και μία συμβολική κίνηση για να διευκολυνθεί η ζωή που βρίσκεται στο αβγό να απελευθερωθεί, όπως ο Χριστός αναστήθηκε από τον τάφο του.

Μία ιδιαίτερη δοξασία και χρήση των κόκκινων αβγών μαρτυρείται από το χώρο της Θράκης: « Τα αβγά που γεννούν οι όρνιθες τη Μεγάλη Πέμπτη τα βάφουν, τα βάζουν το βράδυ σε μαντήλι και τα αφήνουν κάτω από το αναλόγιο που διαβάζονται τα δώδεκα Ευαγγέλια. Αφού διαβαστούν, τα παίρνουν και το ένα το αφήνουν στο εικονοστάσι του σπιτιού. Εάν αυτό το γέννησε μαύρη όρνιθα, στα εφτά χρόνια γίνεται κρατητήρα. Το αβγό ραγίζει από μέσα, μαζεύεται, ξεραίνεται και γίνεται σαν πέτρα. Του κάνεις μία τρύπα στη μέση, περνάς κλωστή κόκκινη και το φορά έγκυος.»

Το παραπάνω θρακικό έθιμο εδράζεται προφανώς σε παλαιότερο πρότυπο μαγικού περιεχομένου, το ποίο θεωρείται οτι είναι ο λεγόμενος «αετίτης λίθος», που επίσης χρησιμοποιείτο για τον ίδιο σκοπό, ως αποτρεπτικό, δηλαδή, της αποβολής των εγκύων γυναικών. Όπως πιστευόταν στην αρχαιότητα, το λίθο αυτό μετέφερναν και τοποθετούσαν μέσα στην φωλιά του αετού « όσπερ ουν εξ αυτών αετίτης κέκληται», κατά τον Αιλιανό, ο οποίος επιλέγει: « λέγεται δε ούτος ο λίθος και γυναιξί κυούσαις αγαθόν είναι, ταις αμβλώσεσι πολέμιος ων».

Συμπερασματικά παρατηρούμε οτι στο έθιμο των κόκκινων αβγών απηχούνται μνήμες από δοξασίες με βαθύτερες ρίζες, παγανιστικές. Όπως όμως συμβαίνει και για πάμπολλες άλλες εκφάνσεις της λαϊκής λατρείας, και το συγκεκριμένο έθιμο πήρε χαρακτήρα καθαρώς χριστιανικό και από πρωτογενή αιματηρή συνήθεια υψώθηκε σε ελπιδοφόρο μήνυμα ζωής και χαράς, όπως είναι η Ανάσταση του Χριστού.

Δρ. Γεώργιος Ν. Αικατερινίδης