Το 2020 δολοφονήθηκαν 12 γυναίκες στην Ελλάδα από σύντροφο ή σύζυγο. Τα στοιχεία είναι τρομακτικά: μια γυναίκα 15-44 ετών κινδυνεύει να χάσει τη ζωή της από ενδοοικογενειακή βία περισσότερο από όσο κινδυνεύει να τη χάσει από καρκίνο, τροχαίο ή πόλεμο. Οι μισές δολοφονημένες γυναίκες δεν σκοτώνονται από άγνωστους κακοποιούς αλλά επειδή είτε άργησαν να καταλάβουν ότι ο άνθρωπός τους είναι κακοποιητής, είτε επειδή δεν πρόλαβαν να φύγουν εγκαίρως από τη σχέση… Μερικές δολοφονήθηκαν ενώ είχαν καταφέρει να χωρίσουν – π.χ. στα πιο πρόσφατα περιστατικά, η 64χρονη που την πυροβόλησε στο κεφάλι ο πρώην σύζυγός της έξω από το σπίτι της.

Πριν μερικά χρόνια έγραψα ένα βιβλίο με θέμα την ενδοοικογενειακή βία («Φερμουάρ», εκδ. Παπαδόπουλος). Όσο το έγραφα, μιλούσα με κακοποιημένες γυναίκες, με κάποιες που «γλύτωσαν από του Χάρου τα δόντια» όπως έλεγαν, και με κάποιες άλλες, μάλιστα διάσημες με καριέρες και επιτυχίες πίσω τους, που βίωσαν συναισθηματική, ψυχολογική και λεκτική κακοποίηση. Η λέξη κλειδί είναι «πίσω τους» − οι καριέρες και οι επιτυχίες δεν ήταν τρέχουσες αλλά παρελθούσες, γεγονός που δίνει επιπλέον εξουσία στον μέσο κακοποιητή. Ο οποίος μπορεί να είναι το καλύτερο παιδί έξω από το σπίτι, ο πιο εντάξει τυπάκος με τον ξένο κόσμο, κι ένα τέρας απέναντι στη γυναίκα/σύντροφό του.

Στην αρχή ρωτούσα τις γυναίκες «Μα γιατί δεν έφυγες; Γιατί δεν τον παράτησες πριν κάνεις παιδιά;». Με τα χρόνια κατάλαβα πόσο αφελής είναι η ερώτηση: η χοντρή κακοποίηση αρχίζει συνήθως ΑΦΟΥ η γυναίκα κάνει παιδιά με τον άντρα, ο οποίος μπορεί να ήταν σένιος μέχρι να γίνει πατέρας, ή σχεδόν σένιος. Ξεκινάει ως ψιλή κακοποίηση, ελαφριά λεκτική, με διαρκή υποτίμηση των ικανοτήτων και του χαρακτήρα της γυναίκας, επί μήνες ή χρόνια. Πριν πέσει η πρώτη ανάποδη, η γυναίκα έχει ακούσει χίλιες φορές πόσο ασήμαντη είναι η δουλειά της, πόσο σαχλές είναι οι φίλες της, πόσο ανόητοι είναι οι συγγενείς και πρώην της, πόσο άθλια είναι τα έσοδά της, πόσο δεν μετράει, σαν γυναίκα και σαν άνθρωπος.

Μερικές φορές αυτή η ψιλή κακοποίηση, που ολοένα χοντραίνει όσο περνάει ο καιρός, αυτή η συνεχής, ακούραστη υποβάθμιση από μόνη της, είναι αρκετή για να καταπέσει ψυχικά η γυναίκα. Να χάσει το ηθικό, το κέφι, την αυτοπεποίθηση και τη μαγκιά της, να γίνει μια κακομοίρα που βλέπει τον εαυτό της μέσα από τα μάτια του άντρα της. Η σοφότερη κουβέντα που μου είπε κάποτε καλός φίλος ήταν «Μην κάνεις τον άλλον καθρέφτη σου, είσαι αυτή που είσαι, όχι αυτή που σου λέει κάποιος ότι είσαι!»

Είναι ζόρικο να το καταφέρεις όταν ο κάποιος επιμένει, όταν συνεχίζει ακάθεκτος να σε καταρρακώνει από όλες τις μπάντες «για το καλό σου», εννοείται, επειδή «δεν καταλαβαίνεις», «δεν προσπαθείς αρκετά», «δεν σκέφτεσαι», «δεν επικοινωνείς», «παίρνεις τις λάθος αποφάσεις», «κάνεις μονίμως τις λάθος κινήσεις», και στην τελική, δεν είσαι και τίποτε σπουδαίο, ας μην κοροϊδευόμαστε. Χάρη σου κάνει που είναι μαζί σου. Αν δεν βγάζεις αρκετά χρήματα και ζείτε κυρίως με το δικό του εισόδημα (πράγμα πολύ συνηθισμένο, χελόου, όχι επειδή είσαι τεμπέλα αλλά επειδή οι άντρες ακόμα κερδίζουν περισσότερα ή/και πληρώνονται καλύτερα) αν κρέμεσαι σε Χ βαθμό από αυτόν, η κακοποίηση κλιμακώνεται. Το κατά πόσο θα φτάσει στο ξύλο και στην εσχάτη των ποινών, δηλαδή στην γυναικοκτονία, είναι άλλο θέμα. Απλώς δεν είναι ανεξάρτητο θέμα: ο κακοποιητής νιώθει καλύτερα με τον εαυτό του (με τον οποίο έχει το πρόβλημα) όταν μειώνει, προσβάλλει και τρομοκρατεί την σύντροφό του. Το πού θα σταματήσει έχει να κάνει με την ηθική και την αυτοσυγκράτησή του. Όπως είπε κάποιος σύζυγος που βρίζει συχνά τη γυναίκα του, «Το ότι είμαι φωνακλάς δεν σημαίνει ότι είμαι και δολοφόνος!». Πάλι καλά να λέμε, με άλλα λόγια. Φθηνά τη γλυτώνουμε μόνο με κατσάδες, υποτίμηση και λεκτική κακοποίηση, υπάρχουν και χειρότερα, ευτυχώς που είναι τίμιος ο άντρας και δεν κρατάει μαχαίρι...

Καταλαβαίνεις πόσο παρανοϊκή είναι η παραπάνω φράση. Καταλαβαίνεις ότι ΚΑΝΕΝΑΣ άντρας δεν θα την έλεγε ποτέ για τον εαυτό του («Με βρίζει η γυναίκα μου αλλά εντάξει, δεν με δέρνει ούτε με σκοτώνει, τυχερός είμαι!»)

Η γυναίκα που αισθάνεται ανακούφιση που «μόνο» την κακοποιεί λεκτικά/συναισθηματικά ο άντρας, συνήθως μένει μαζί του επειδή (1) εξαρτάται οικονομικά από αυτόν, (2) ζει σε κλειστή κοινωνία και φοβάται τον στιγματισμό, ή (3) επειδή έχει μικρά παιδιά. Δεν έφυγε πριν αποκτήσει τα παιδιά επειδή δεν έδωσε σημασία στα σημάδια, δεν τα αξιολόγησε σωστά, τα «άφηνε να περάσουν» με την ελπίδα ότι, μετά τη γέννηση των παιδιών, θα γίνουν όλα καλύτερα. Αλλά γίνονται τρις χειρότερα γιατί με μωρά/μικρά παιδιά η γυναίκα είναι μαγκωμένη: δεν μπορεί να φορτωθεί τα τσικό και να πάρει τους δρόμους κι όποιος λέει ότι μπορεί δεν έχει βρεθεί να φροντίζει 24 ώρες το 24ωρο ένα μωρό, πόσο μάλλον περισσότερα μωρά ή μικρά παιδάκια. Κάνει τουμπεκί, επομένως, η γυναίκα και περιμένει ότι όλα θα γίνουν καλύτερα. Και δεν γίνονται, γίνονται ακόμα πιο τρις χειρότερα γιατί ο άντρας που έμαθε να φωνάζει και να κακοποιεί λεκτικά, συνεχίζει ακάθεκτος, δεν γίνεται ο ίδιος καλύτερα, χειροτερεύει μέρα με τη μέρα, εκτός κι αν ζητήσει βοήθεια από ειδικό, κάτι που αυτού του είδους ο άντρας δυστυχώς δεν κάνει. Κι αν «το προσπαθήσει», σερβίρει στον ειδικό τη δική του εκδοχή: η γυναίκα τού σπάει τα νεύρα, είναι ανίκανη, εκνευριστική, ανόητη, επιπόλαιη, κάνει ετούτο κι εκείνο και το άλλο, που τον ενοχλούν φρικτά τα ετούτα και κείνα και τα άλλα, δεν μπορεί να τα ανεχτεί, σε σημείο να τον φέρνει στα όριά του και να της φωνάζει, να της λέει πράγματα, εντάξει, προσβλητικά, αλλά κι αυτή πια, τι τα παίρνει τοις μετρητοίς; Δεν έχει συνηθίσει τόσα χρόνια;

Το κακό είναι ότι ναι, έχει συνηθίσει. Ότι μπορεί να συσχετίζει την αγάπη με τη μειωτική, επιθετική συμπεριφορά επειδή ήρθε αγάλι αγάλι, σαν το δηλητήριο που έπαιρνε ο Μιθριδάτης ο βασιλιάς της Περσίας κάθε τόσο σε μικρές δόσεις μέχρι που το συνήθισε και δεν κινδύνευε να πεθάνει.

Η γυναίκα κινδυνεύει να πεθάνει. Κινδυνεύει να αρρωστήσει από το δηλητήριο που εισπράττει μόνιμα, ή να βρει καραμπίνα ο άντρας, να «βγει από τα ρούχα του», να «μη βλέπει μπροστά του από το θυμό», να «του ανέβει το αίμα στο κεφάλι». Και τότε όλα μπορούν να συμβούν.

Πρόσεξε τις φράσεις που ακολουθούν: αν είσαι γυναίκα, ας χτυπήσει ένα καμπανάκι μέσα σου όταν τις ακούσεις, φωναχτά και άγρια (ή ψυχρά και ήρεμα), για πρώτη φορά από τον σύντροφό σου. Κι αν είσαι άντρας που χρησιμοποιείς αυτές τις φράσεις όταν απευθύνεσαι στη γυναίκα δίπλα σου… ζήτα βοήθεια από ειδικό πριν να είναι πολύ αργά.

• «Σκοτώνομαι κάθε μέρα, μου έχει γίνει ο κώλος ΝΑ, για να βγάζω λεφτά, κι εσύ ξύνεσαι!»
• «Καλά, σκοτώθηκες ένα μήνα/χρόνο για να ζωγραφίσεις/γράψεις/φτιάξεις αυτή τη μαλακία;»
• «Κι η τελευταία αμόρφωτη παιδιά μεγαλώνει! Σίγουρα καλύτερα από σένα!»
• «Αν δεν σκιζόμουν εγώ, αν σε έσφιγγε εσένα η ανάγκη, θα έβαζες το μυαλό σου να δουλέψει και ίσως να έκανες καμιά δουλειά της προκοπής».
• «Δεν δουλεύεις σε ορυχείο, ξεκόλλα. Σιγά τη δουλειά που κάνεις».
• «Δεν δουλεύεις σε κανονική δουλειά, ξυπνάς με τα παιδιά και μετά κοιμάσαι όλη μέρα! Τι να πουν αυτές που δουλεύουνε σε γραφεία;»
• «Τι δεν καταλαβαίνεις; Όχι, πες μου ΤΙ σκατά δεν καταλαβαίνεις!»
• «Μη λες μαλακίες συνέχεια. Σκάσε! Σκάσε επιτέλους!»
• «Έχω βαρεθεί να σε βλέπω να κάνεις γελοιότητες, όπως συνήθως».
• «Ακούω τι λες στα τηλέφωνα, κουκιά τρως, κουκιά μαρτυράς! Μου ανεβαίνει το αίμα στο κεφάλι όταν σε ακούω!»
• «Τρως τον χρόνο σου με μπούρδες, δεν ενδιαφέρεσαι, δεν το ψάχνεις καθόλου. Είσαι, ό,τι να 'ναι, κανονικά!»
• «Αναλώνεσαι όλη τη ζωή σου σε ηλιθιότητες».
• «Δεν μπορώ να βλέπω την κυτταρίτιδά σου/της» (όταν η κυτταρίτιδα παρατηρείται σε εσένα ή σε αγαπημένο σου πρόσωπο)
• «Δεν αντέχω τις μαλακίες σου!».
• «Τι θα πει "δεν μπορείς"; Άμα ήθελες, θα μπορούσες!»
• «Ο/η κολλητός/ή σου είναι βλαμμένο άτομο, ηλίθιο, λούζερ».
• «Τα παιδιά (ή τα σκυλιά/γατιά) σου τα ’χεις κάνει σαν τα μούτρα σου!»
• «Βούλωσέ το επιτέλους!»
• «Εσύ με κάνεις δυστυχισμένο!»
• «Σκατά έχεις στο κεφάλι σου;!»