ΤΟΠΙΚΑ

7 Παραδοσιακοί Οικισμοί Νομού Σερρών

Επιμέλεια Σάκης Π. Αραμπατζής. Τρίγλωσσο βιβλίο-λεύκωμα της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Σερρών. Σέρρες, 2001. Έρευνα-Κείμενα-Παρουσίαση: Δανιήλ Παπαδανιήλ

Επιμέλεια Σάκης Π. Αραμπατζής. Τρίγλωσσο βιβλίο-λεύκωμα της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Σερρών. Σέρρες, 2001. Έρευνα-Κείμενα-Παρουσίαση: Δανιήλ Παπαδανιήλ

«Παραδοσιακοί Οικισμοί του Νομού Σερρών»: Τρίγλωσση (Ελληνικά, Αγγλικά, Γερμανικά), ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα έκδοση της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Σερρών, του 2001, η οποία εστιάζει στους 7 παραδοσιακούς οικισμούς του Νομού (σύμφωνα με προεδρικό διάταγμα). Βιβλίο-λεύκωμα, με σύντομα κατατοπιστικά ωστόσο στοιχεία για τους εν λόγω οικισμούς, διανθισμένα με 58 τον αριθμό αντιπροσωπευτικές φωτογραφίες, που δίνουν στον αναγνώστη μια σαφή εικόνα για το τί πρόκειται να δει επισκεπτόμενος τα γραφικά, πανέμορφα αυτά Παγγαιοχώρια.
 
Οι 7 Παραδοσιακοί Οικισμοί
Οι παραδοσιακοί οικισμοί είναι ένα χαρακτηριστικό γνώρισμα του γενικότερου ελληνικού χώρου, με σπάνια αισθητική, πολεοδομική και ιστορική αξία. Πρόκειται για οικιστικά σύνολα, από κτίρια κατοικίας, σε μικρή απόσταση μεταξύ τους, που συνδέονται με κοινόχρηστους δρόμους οι οποίοι συχνά εξακτινώνονται από μια ή περισσότερες διαμορφωμένες πλατείες ή ελεύθερους χώρους μπροστά από εκκλησίες.
Συγκροτήθηκαν μέσα σε ιστορικά διαμορφωμένες συνθήκες και εξελίχθηκαν στο πέρασμα του χρόνου, άλλοτε ως καταφύγια, προκειμένου να προστατευτούν οι πληθυσμοί από την επιβουλή των κατακτητών ή την απειλή πειρατείας και άλλοτε ως εστίες τοπικής γεωργικής, κτηνοτροφικής ή βιοτεχνικής παραγωγής και εμπορικών συναλλαγών. Σ' αυτούς αποτυπώνονται και εκφράζονται τρόποι ζωής, κοινωνικές σχέσεις, τρόποι οργάνωσης των παραγωγικών σχέσεων, αλλά και τεχνικές μέθοδοι, αισθητικές προτιμήσεις και καλλιτεχνικά ρεύματα.
Οι Παραδοσιακοί Οικισμοί που αναφέρονται στην παρούσα έκδοση, βρίσκονται οι περισσότεροι συγκεντρωμένοι στην ανατολική πλευρά του Νομού και αποτελούν από αρχιτεκτονική άποψη και από ιστορική πλευρά ένα από τα πιο αξιόλογα κομμάτια του. Συγκεκριμένα σύμφωνα με το προεδρικό διάταγμα οι οικισμοί αυτοί είναι:
1. Εμμανουήλ Παπάς (Δαρνακοχώρι),
2. Αλιστράτη,
3. Ηλιοκώμη,
4. Κορμίστα,
5. Μικρό Σούλι,
6. Πρώτη,
7. Ροδολίβος (Παγγαιοχώρια).
 
ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΩΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΩΝ ΟΙΚΙΣΜΩΝ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΣΕΡΡΩΝ

Οι παραδοσιακοί οικισμοί του Ν. Σερρών κατοικήθηκαν κατά κύριο λόγο από Έλληνες. Ούτε δέχθηκαν μεγάλο αριθμό προσφύγων, που μετά το 1922 εγκαταστάθηκαν στην γύρω περιοχή. Η απουσία έντονων κοινωνικών και πληθυσμιακών ανακατατάξεων είχε ως συνέπεια να μην υπάρξουν σημαντικές αλλαγές στο χαρακτήρα των οικισμών. Στους παραδοσιακούς οικισμούς του Ν. Σερρών είναι έκδηλη η γραμμική χωροθέτηση των κτισμάτων κατά μήκος των οδικών αξόνων, ανεξάρτητα από τον προσανατολισμό τους και συνήθως κάθετα προς την κλίση του εδάφους. Τα βοηθητικά κτίσματα των σπιτιών και η αυλή βρίσκονται στο πίσω μέρος του σπιτιού κυρίως στους οικισμούς της περιοχής του Παγγαίου. Αντίθετα στα Δαρνακοχώρια οι χώροι αυτοί βρίσκονταν στο μπροστινό μέρος. Βασικό υλικό των οικοδομών, στους παραδοσιακούς οικισμούς ήταν η πέτρα. Με το υλικό αυτό κατασκευαζόταν και ο ψηλός μαντρότοιχος της αυλής, όπως και τα βοηθητικά κτίσματα όπου υπήρχαν και ανήκαν στην κατοικία, όπως στάβλοι και αποθήκες. Η τοιχοποιία έμεινε ανεπίχριστη ή υπήρχε μια κορνίζα από επίχρισμα γύρω από τα παράθυρα, βαμμένα συνήθως σε χρώμα ώχρας, λουλακί ή κόκκινο. Το πάχος των φερόντων πέτρινων τοίχων των σπιτιών ήταν περίπου 50 με 70 εκατοστά στο ισόγειο, ενώ στους ορόφους μικρότερο. Οι πάνω όροφοι ήταν κατασκευασμένοι από πλινθιά ή τσατμά. Το ίδιο πάχος είχαν και οι μαντρότοιχοι, οι οποίοι περιέβαλαν όλα τα σπίτια των αγροτικών περιοχών.
Εκτός από την πέτρα, υλικό απαραίτητο για το κτίσιμο των σπιτιών ήταν και το ξύλο με το οποίο κατασκευάζονταν τα κουφώματα, τα δάπεδα, οι οροφές, οι εξώστες και η στέγη. Επίσης οι εσωτερικοί τοίχοι και πολλές φορές ολόκληρα τμήματα των εξωτερικών τοίχων των άνω κυρίως ορόφων, κατασκευάζονταν από ξύλινο σκελετό και τσατμά (καλαμωτό πλέγμα ή λεπτοί πήχεις που "δένονταν" από σοβά). Τα χρώματα για βαφή που επιλέγονταν ήταν συνήθως το άσπρο, με τα κουφώματα στο φυσικό χρώμα του ξύλου. Με μια πρώτη γενική προσέγγιση τα σπίτια των παραδοσιακών οικισμών κατατάσσονται σε τέσσερις βασικές κατηγορίες: Το ανοιχτό αγροτικό σπίτι, το κλειστό αγροτικό σπίτι, το αρχοντικό σπίτι, και το προσφυγικό σπίτι.
 
1. Εμμανουήλ Παππάς
Tο χωριό βρίσκεται στις παρυφές του Μενοίκιου όρους. Η κοινότητα δεν κατοικήθηκε ποτέ από τουρκικές οικογένειες. Το πρώτο όνομα της κοινότητας ήταν Δοβίστα. Ενδεχομένως η ρίζα της λέξης αυτής να είναι λατινική. Στη συνέχεια μετονομάστηκε "Εμμανουήλ Παππάς" προς τιμή του ομώνυμου Αρχιστράτηγου των Μακεδόνικων Δυνάμεων κατά την Επανάσταση του 1821, ο οποίος και καταγόταν από εδώ. Σήμερα σώζεται η πατρική οικία του ήρωα Εμμανουήλ Παππά, μαζί με τις αποθήκες και τις υπόγειες κρύπτες, οι οποίες χρησίμευαν για την απόκρυψη των πυρομαχικών και των όπλων.
Διατηρητέα Κτίρια:
Η οικία του Εμμανουήλ Παππά καθώς και το κτίριο όπου στεγάζονταν τα "Ελληνικά Εκπαιδευτήρια" είναι χαρακτηρισμένα από την πολιτεία ως κτίρια διατηρητέα.
Χρήσιμες πληροφορίες:
Το Δημοτικό Διαμέρισμα του Εμμανουήλ Παππά ανήκει στον ομώνυμο Δήμο με έδρα το Χρυσό. Έχει 1.086 κάτοικους και απέχει 16 χλμ. περίπου από τη πόλη των Σερρών.
Χρήσιμα τηλέφωνα:
Δημοτικό Διαμέρισμα Εμμανουήλ Παππά: 23210 91243. Δημαρχείο (Χρυσό): 23210 74591. Συγκοινωνία: ΚΤΕΛ Σερρών τηλ. 23210 22822
 
2. Αλιστράτη
Η Αλιστράτη βρίσκεται στο άνοιγμα το οποίο υπάρχει ανάμεσα στα δύο ορεινά συγκροτήματα, του όρους Μενοίκιου και του όρους Παγγαίου. Κατά πάσα πιθανότητα κτίσθηκε κατά τους νεότερους χρόνους. Στη συνέχεια αναπτύχθηκε σε κωμόπολη λόγω του εύφορου εδάφους αλλά και της νευραλγικής τοποθεσίας στην οποία βρισκόταν και της επέτρεψε να παίξει σπουδαίο ρόλο διαμετακομιστικού εμπορικού σταθμού ανάμεσα στη Σέρρες, τη Θεσσαλονίκη, τη Δράμα και τη Καβάλα. Η οικονομική της άνθηση βασιζόταν στις παραγωγές του καπνού, του βαμβακιού, των σιτηρών, του σταφυλιού και του εκλεκτού κρασιού.
Διατηρητέα Κτίρια
Η πολιτεία με σχετικές της αποφάσεις έχει χαρακτηρίσει πέντε κτίρια της Αλιστράτης ως διατηρητέα: Την οικία του Γ. Τσίμπα, την οικία του Γ. Βοζίκη, την οικία του Λ. Μπαφέρα, την οικία Καμαγιάννη -Χατζηπουργάνη και τέλος την οικία Δημ. Καρτάλη.
Χρήσιμες Πληροφορίες
Η Αλιστράτη αποτελεί την έδρα του ομώνυμου Δήμου. Έχει 2.247 κατοίκους και απέχει 45 χλμ. περίπου από την πόλη των Σερρών.
Παραδοσιακός Ξενώνας
Το διατηρητέο κτίριο "Αρχοντικό Βοζίκη" κατασκευάστηκε το 1924. Σήμερα ανακαινίσθηκε, διατηρώντας αναλλοίωτο το νεοκλασσικό του ύφος και λειτουργεί ως ξενώνας δυναμικότητας 17 κλινών. Αποτελείται από ευρύχωρα δωμάτια, παραδοσιακά επιπλωμένα που διαθέτουν μπάνιο, κεντρική θέρμανση, τηλεόραση και τηλέφωνο. Διαθέτει ευρύχωρη σάλα στο δεύτερο όροφο, χώρο καφέ στο ισόγειο, εξωτερικό χώρο καφέ καθώς και μεγάλη εξωτερική πισίνα. Διεύθυνση: Καρτάλης Ν. - Βοζίκης Γ. Ο.Ε. 62045 Αλιστράτη. Τηλ. 23240 20400.
Γυναικείος Αγροτουριστικός Συναιτερισμός Φυλλίδος "Η Φυλλίδα"
Τηλ. και Fax 23240 20463 -4. e-mail:[email protected]
Χρήσιμα Τηλέφωνα Δήμου Αλιστράτης. (23240)
Δημαρχείο: 2324020421
Αστυνομικός Σταθμός: 2324031203
Περιφερειακό Ιατρείο: 2324031209
ΑΤΕ Α.Ε. Θυρίδα: 2324032150
ΕΛΤΑ: 2324031240
ΚΑΠΗ: 2324032168
Εθνικό Κέντρο Νεότητας: 2324031293
Συγκοινωνία: ΚΤΕΛ Σερρών τηλ. 23210 22822
ΣπήλαιοΑλιστράτηςΑ.Ε. τηλ. 23240 82045, FAX: 23240 82046, Αναψυκτήριο:2324082047
 
3. Ροδολίβος
To Ροδολίβος είναι κτισμένο στους πρόποδες του όρους Παγγαίου. Στην περιοχή αυτή κατά τη μυθολογία κατασπαράχθηκε ο Ορφέας από τις Μαινάδες, ενώ εδώ εκτυλίσσεται και ο μύθος του Λυκούργου, βασιλέα των Ηδωνών, ο οποίος ήθελε να απαγορεύσει τις λατρείες του Διονύσου. Επίσης στην περιοχή αυτή, πάντοτε κατά τη μυθολογία, είχε ο Διόνυσος το μαντείο του και τοποθετείται η πρώτη έδρα της λατρείας του Ορφέα. Το Ροδολίβος κατοικήθηκε από τους αρχαίους ακόμη χρόνους και άκμασε σε όλες σχεδόν τις φάσεις της αρχαίας και νεότερης μας ιστορίας.
Διατηρητέα Κτίρια
Η πολιτεία με σχετικές της αποφάσεις έχει χαρακτηρίσει δύο κτίρια του Ροδολίβους ως διατηρητέα: Το Δημαρχιακό Κατάστημα και την οικία των Δ. Κυπαρίσση και Φωτ. Γιαννάκη.
Χρήσιμες Πληροφορίες
Ροδολίβος: Αποτελεί την έδρα του ομώνυμου Δήμου. Έχει 2974 κατοίκους και απέχει 45 χλμ. περίπου από τη πόλη των Σερρών. Από τις Σέρρες πραγματοποιούνται καθημερινά 6 δρομολόγια του ΚΤΕΛ. (ΚΤΕΛ Σερρών τηλ. 23210 22822)
Χρήσιμα Τηλέφωνα Δήμου Ροδολίβους (23240)
Δημαρχείο 2324071111
ΑΤΕ Α.Ε. θυρίδα: 2324071760
Κέντρο Υγείας Ροδολίβους: 2324072200 -72201 -72213 -72222
Περιφερειακό Ιατρείο: 2324071307
Αστυνομικός Σταθμός: 2324071306
Σταθμαρχείο ΚΤΕΛ (Ροδολίβους): 2324071317
ΕΛΤΑ 2324071363
Σύλλογος Ελληνικός Ορειβατικός Ροδολίβους: 2324071252
 
4. Πρώτη
Η ιστορία του χωριού χάνεται στο βάθος του χρόνου. Οι σημερινοί κάτοικοι είναι απόγονοι των αρχαίων Δόμβηρων, Θρακικής Παιονικής φυλής. Στα χρόνια της Αθηναϊκής και Σπαρτιατικής κυριαρχίας, αλλά και αργότερα την εποχή των Μακεδόνων, η περιοχή της Πρώτης υπήρξε πολεμικό κέντρο. Την εποχή εκείνη τα μεταλλεία του Παγγαίου ήταν κάτω από την απόλυτη δικαιοδοσία των κατοίκων της, τα δε προϊόντα τους τα εκμεταλλευόταν η πανίσχυρη Αμφίπολη. Τα ονόματα που πήρε το χωριό κατά χρονολογική σειρά από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα είναι: Κιάσα ή Κίεσα, Δόβηρος, Εβδομίστα, Κιούπ-Κιόϊ, Πυθία, Πρώτη.
Χρήσιμες Πληροφορίες
Η Πρώτη αποτελεί την έδρα του Δήμου. Έχει 2031 κατοίκους και απέχει 42 χλμ. περίπου από τη πόλη των Σερρών. Στην έδρα του ομώνυμου Δήμου βρίσκεται ένα κομψό και απέριττο κτίριο το οποίο ξεχωρίζει- πρόκειται για το πατρικό σπίτι του αειμνήστου Προέδρου της Δημοκρατίας Κωνσταντίνου Καραμανλή (κτίστηκε το 1905).
Ξενώνας
Στη Πρώτη λειτουργεί ο Ξενώνας «Κ. Καραμανλή», χωρητικότητας 7 δίκλινων δωματίων. Ξενώνας «Κ. Καραμανλή»: τηλ. 23240 61112.
Χρήσιμα Τηλέφωνα Δήμου Πρώτης (23240):
ΑΓ\μαρχε\ο. 2324061204. Αστυνομικός Σταθμός: 2324061202. Περιφερειακό Ιατρείο: 2324061396. Ενοικιαζόμενα δωμάτια: 2324061586. ΑΤΕ Α.Ε.: 2324061680. ΕΛΤΑ: 2324061560. Ορειβατικός Σύλλογος Πρωταίων: 2324061116. ΚΤΕΛΣερρώντηλ.2321022822.
 
5. Μικρό Σούλι
Tο Μ. Σούλι βρίσκεται ανάμεσα στην Παλαιοκώμη και το Ροδολίβος. Παλαιότερα το χωριό ονομαζόταν Σέμαλτον. Από αρχαιολογική άποψη παρουσιάζει ενδιαφέροντα στοιχεία τα οποία μαρτυρούν το γεγονός πως κατά την αρχαιότητα άκμασε εδώ μία σημαντική πόλη, της οποίας όμως το όνομα παραμένει άγνωστο.
Χρήσιμες Πληροφορίες
Το Δημοτικό Διαμέρισμα Μ. Σουλίου ανήκει στο Δήμο Ροδολίβους με έδρα το Ροδολίβος. Έχει 525 κατοίκους και απέχει 4 χλμ. περίπου από την έδρα του Δή μου.
Χρήσιμα Τηλέφωνα (23240)
Δημοτικό Διαμέρισμα Μ. Σούλι: 2324071779. Δημαρχείο (Ροδολίβος): 2324071111. ΚΤΕΛ Σταθμαρχείο (Ροδολίβους): 2324071317 ΚΤΕΛ Σερρών τηλ. 2321022822
 
6. Ηλιοκώμη
H Ηλιοκώμη βρίσκεται στην ευρύτερη περιοχή της Ιεράς Μονής Παναγίας Εικοσιφοίνισσας. Την εποχή της Τουρκοκρατίας κατοικήθηκε από Τούρκους. Απελευθερώθηκε το 1913, ενώ το 1914 ήρθαν και κατοίκησαν πρόσφυγες από την περιοχή της Ανατολικής Θράκης. Οι πρόσφυγες κατοίκησαν στα τουρκικά σπίτια τα οποία εγκαταλείφθηκαν από τους κατόχους τους και άρχισαν να καλλιεργούν τα κτήματα, που αργότερα τους παραχωρήθηκε οριστικά η κυριότητα από το Ελληνικό κράτος. Το 1924 στην Ηλιοκώμη ήρθαν και κατοίκησαν Έλληνες από τη Μπάφρα της Μ. Ασίας.
Χρήσιμες Πληροφορίες
Το Δημοτικό Διαμέρισμα της Ηλιοκώμης ανήκει στον Δήμο Κορμίστας με έδρα τη Νέα Μπάφρα. Έχει 517 κατοίκους και απέχει 3 χλμ. περίπου από την έδρα του Δήμου και 10 από την Πρώτη.
Χρήσιμα Τηλέφωνα (23240)
Δημοτικό Διαμέρισμα Ηλιοκώμης: 2324081202. Δημαρχείο (Ν. Μπάφρα): 2324020810. Περιφερειακό Ιατρείο: 81201. ΚΤΕΛ Σερρών τηλ. 2321022822.
 
7. Κορμίστα
Η Κορμίστα βρίσκεται στον κορμό της οροσειράς του Παγγαίου, ακριβώς κάτω από την Ιερή Μονή της Παναγίας Εικοσοφοίνισσας. Η ίδρυση του οικισμού ανάγεται στα χρόνια της Τουρκρατίας.
Χρήσιμες Πληροφορίες
To Δημοτικό Διαμέρισμα Κορμίστας ανήκει στον ομώνυμο Δήμο με έδρα τη Ν. Μττάφρα. Έχει 790 κατοίκους και απέχει 4 χλμ. Περίπου από την έδρα του Δήμου και 11 χλμ. από την Πρώτη.
Χρήσιμα τηλέφωνα (23240)
Δημοτικό Διαμέρισμα Κορμίστας 2324081206. Δημαρχείο (Ν. Μπάφρα) 2324020810. ΚΤΕΛ Σερρών τηλ. 2321022822.
Ποιος είναι ο επιμελητής των κειμένων της έκδοσης Σάκης Π. Αραμπατζής
Ο Σάκης Αραμπατζής γεννήθηκε στις Σέρρες, είναι δημοσιογράφος και εργάζεται στην ΕΡΤ. Υπήρξε εκδότης του σερραϊκού λογοτεχνικού περιοδικού Δρομολόγιο (2003-2006) και έχει δημοσιεύσει τα πεζά έργα: Αναφορά υπ’ αριθμ. 16-4-92 (1994), Εκ του μη όντος (1998), Λοξώς αριστερά (2001) και (Ι)δανική πόλη (2012).