ΤΟΠΙΚΑ
Αγιά Σοφιά Σερρών - Α μέρος
Συμβολή στην ιστορία του μνημείου του Μεχμέτ Μπέη (Αγιά Σοφιά) του Βασιλείου Γιαννογλούδη, Αντιπροέδρου ΕΜΕΙΣ και ιστορικού ερευνητή
Συμβολή στην ιστορία του μνημείου του Μεχμέτ Μπέη (Αγιά Σοφιά) του Βασιλείου Γιαννογλούδη, Αντιπροέδρου ΕΜΕΙΣ και ιστορικού ερευνητή

Α΄ μέρος
Το Τζαμί Μεχμέτ Μπέη (Αγιά Σοφιά) είναι κτισμένο στις νοτιοανατολικές παρυφές της
πόλης, δίπλα στον χείμαρρο των αγίων Αναργύρων. Είναι από το 1938 το αρχαιότερο
τέμενος των Σερρών, μετά την κατεδάφιση του Εσκί τζαμί που βρισκόταν στο χώρο
απέναντι από το Δημαρχείο Σερρών και του Μπεζεστενίου. Επίσης είναι ένα από τα
μεγαλύτερα σωζόμενα τεμένη στη Βαλκανική, εκτός της Αδριανούπολης. Κτίσθηκε το 1492 και
από τότε λόγω του θόλου, του ύψους και της μεγαλοπρέπειάς του οι Σερραίοι το αποκάλεσαν ως
«Αγιά Σοφιά», γιατί ακριβώς τους θύμιζε σε μικρογραφία την εκκλησία της Αγίας Σοφίας
Κωνσταντινούπολης.

Τις Σέρρες και το τζαμί επισκέφθηκε το 1668 ο Τούρκος περιηγητής Εβλιγιά Τσελεμπή ο
οποίος αναφέρει ότι εκτός από το τζαμί υπήρχαν στο χώρο μεντρεσές (οθωμανικό
ιεροδιδασκαλείο), ιμαρέτ (πτωχοκομείο), σχολείο, λουτρά κτλ. δηλ. ένα ολόκληρο συγκρότημα
κτιρίων που ήταν όλα μολυβδοσκέπαστα. Το 1808, ο άγιος Νικήτας έχοντας πάρει οριστική
απόφαση να μαρτυρήσει στην πόλη των Σερρών, επισκέφθηκε το ιεροδιδασκαλείο του
συγκροτήματος Μεχμέτ Μπέη και προέτρεψε νεαρό ανάπηρο Οθωμανό, να ασπασθεί το Χριστό
προκειμένου να γίνει καλά. Αυτό ήταν το έναυσμα της σύλληψής του, των μαρτυρίων που
ακολούθησαν και τελικά του θανάτου του από απαγχονισμό.
Στο βιβλίο του Υπουργείου πολιτισμού με τίτλο «Η Οθωμανική Αρχιτεκτονική στην
Ελλάδα» αναφέρεται ότι: «Σήμερα η κοίτη του παραρρέοντος χείμαρρου των Αγίων Αναργύρων
διέρχεται ανατολικά αυτού, αρχικά όμως ήταν δυτικά ...», αλλά δεν υπάρχει η πληροφορία
για το σε ποια χρονική στιγμή άλλαξε η κοίτη του χειμάρρου. Επίσης σε απάντηση του Υπουργείου
Πολιτισμού σε αντίστοιχη ερώτηση της βουλευτή Φωτεινής Πιπιλής την 19-11-2013 αναφέρονται
τα εξής: «Σε μη προσδιορισμένη επακριβώς εποχή τα πλευρικά διαμερίσματα επιχωματώθηκαν σε
ύψος έως και 1,50μ. Ανάλογη ανύψωση του εδάφους υπάρχει και εξωτερικά του μνημείου με
αποτέλεσμα τα περισσότερα παράθυρα της κάτω στάθμης να είναι επιχωσμένα στα τρία τέταρτα του
ύψους των».
Στο άρθρο μας θα προσπαθήσουμε να απαντήσουμε σε δύο ερωτήματα που αφορούν την
ιστορία του τεμένους Αγιά Σοφιά: α) πότε άλλαξε η κοίτη του χειμάρρου των Αγ. Αναργύρων σε
σχέση με τη θέση του τεμένους και είχαμε την επιχωμάτωσή του και β) πότε καταστράφηκε
ολοσχερώς ο μιναρές του τεμένους.
Α) Χρονολογία αλλαγής κοίτης χειμάρρου Αγ. Αναργύρων
Σε λεπτομέρεια χάρτη της πόλης των Σερρών, που σχεδίασε ο πρόξενος της
Αυστροουγγαρίας στην Θεσσαλονίκη (1833–1835) Wilhelm Chambert και σήμερα απόκειται στο
Τμήμα Αρχείου Πολέμου των Κρατικών Αρχείων της Αυστρίας, στη Βιέννη, παρατηρούμε ότι το
χρόνο της σχεδίασης του χάρτη, το 1832, ο χείμαρρος των Αγ. Αναργύρων διέρχεται δυτικά του
τεμένους Μεχμέτ μπέη.

Επίσης ένα από τα τρία πέτρινα βάθρα της παλαιάς
γέφυρας που συνέδεε τον ιστό της πόλης με το συγκρότημα του Μεχμέτ Μπέη σώζεται στο
υπόγειο της οικοδομής Μπαδέκα στη διασταύρωση των οδών Μεγ. Αλεξάνδρου και Αγ. Σοφίας.
Ενώ σε φωτογραφία του 1914 που τραβήχθηκε από το τοπογραφικό συνεργείο που έστειλε η
ελληνική κυβέρνηση προκειμένου να εκπονηθεί το νέο πολεοδομικό σχέδιο της πυρπολημένης
ζώνης των Σερρών από τους βουλγάρους (δημοσιεύτηκε από τον Γ. Καφταντζή στην «Ιστορία της
πόλεως Σερρών και της περιφέρειάς της» ο χείμαρρος διέρχεται ανατολικά του τεμένους.

Επομένως την περίοδο από το 1832 έως το 1914 πρέπει να έγινε μια μεγάλη πλημμυρική
παροχή στη λεκάνη απορροής του χειμάρρου των Αγ. Αναργύρων, η οποία άλλαξε τον ρου του
χειμάρρου από δυτικά σε ανατολικά του μνημείου Μεχμέτ μπέη και κατάχωσε αυτό με τα φερτά
υλικά του. Επίσης να αναφέρουμε ότι το μέρος που ο χείμαρρος Αγ. Αναργύρων αγγίζει την πόλη
των Σερρών αποτελεί μία στενή διέξοδος των νερών που συλλέγονται από τη μεγάλη λεκάνη
απορροής του χειμάρρου έκτασης 111 Km 2 και η οποία μπορεί να δώσει μέγιστη ποσότητα
πλημμυρικής αιχμής έως 275 m 3 /s.
Σήμερα έχουμε την κατάλληλη πληροφορία για το πότε έγινε. Και αυτή η πληροφορία
προέρχεται από την εργασία του Ιωάννη Μπεράτη με τίτλο «Η Πόλη των Σερρών στα τέλη
του 19ου αιώνα με τα μάτια του Γκεόργκι Στρέζοφ. Παρατηρήσεις, Σχόλια, Συμπεράσματα»
που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό της Ε.Μ.Ε.Ι.Σ. «Σερραϊκά Σύμμεικτα».
Ο Γκεόργκι Στρέζοφ ήταν βούλγαρος δάσκαλος που από το Σεπτέμβριο του 1890 μέχρι τον Ιούνιο
1891 δίδασκε στο βουλγαρικό παιδαγωγικό σχολείο στις Σέρρες. Στα απομνημονεύματα
που συνέγραψε την παραμονή του στην περιοχή των Σερρών και μεταφράστηκαν από τον
Ι. Μπεράτη αναφέρονται τα εξής: «Το κέντρο ολόκληρου του Καζά είναι η πόλη των
Σερρών, τοποθετημένη στις τελευταίες διακλαδώσεις του όρους της Βροντούς και του
Μποζ-ντάγκ. Η πόλη καταλαμβάνει και του λοφίσκους Καπακλί, Λαϊλιά, μέρος των ορέων
της Βροντούς.
Το πιο μεγάλο μέρος της πόλης είναι κτισμένο σε υψώματα και κοιλάδες
τα οποία σχηματίζουν μια ανισόπεδη επιφάνεια. Σε δύο απ’ αυτές τις κοιλάδες, στο
Τσομλέκ-ντερέ και το Κεσίς-κιοπρού σε περίοδο δυνατής βροχόπτωσης φουσκώνουν οι
χείμαρροι οι οποίοι προκαλούν προβλήματα. Εκτός αυτού από τα δύο άκρα της πόλης
περνούν από τα δυτικά ο χείμαρρος Κλοκότνιτσα και από τα ανατολικά ο χείμαρρος
Σερρόβιτσα [Αγ. Αναργύρων]. Μόνο ο χείμαρρος Σερρόβιτσα έχει μόνιμα νερό που αρκεί
για δύο νερόμυλους. Ο άλλος είναι ξεροχείμαρρος. Λόγω της καταστροφής των δασών τα
εν λόγω ρέματα όταν πλημμυρίζουν μεταφέρουν πολλά χαλίκια και άμμο προκαλώντας
μεγάλες ζημιές. Έτσι πριν 20 χρόνια ο χείμαρρος Σερρόβιτσα, ξεχείλισε η κοίτη του και
πλημμύρισε το Τζαμί της Αγ. Σοφίας, μία θαυμάσια αρχιτεκτονική κατασκευή».
Επομένως σύμφωνα με τα απομνημονεύματα του Γκ. Στρέζοφ το 1870-71
πραγματοποιήθηκε η μεγάλη πλημμυρική παροχή του χειμάρρου των Αγ. Αναργύρων
που, λόγω και της καταστροφής του δάσους στη λεκάνη απορροής του χειμάρρου,
πλημμύρισε το τζαμί με φερτά υλικά και «ξεχείλισε» η κοίτη του δηλ. άλλαξε κατεύθυνση η
κοίτη του από ελαφρά καμπυλωμένα ρέοντας στα δυτικά του τζαμιού, σε ευθεία γραμμή
ρέοντας πλέον στα ανατολικά του.
#SerresParatiritis