ΥΓΕΙΑ
Ελληνική έρευνα στην πρώτη γραμμή: νέα ανοσοθεραπεία ενάντια στον καρκίνο του ήπατος
Ο Μιχάλης Βερυκοκάκης και η ομάδα του μετατρέπουν τα κύτταρα της άμυνας σε θεραπευτικό όπλο με διεθνή προοπτική
Ο Μιχάλης Βερυκοκάκης και η ομάδα του μετατρέπουν τα κύτταρα της άμυνας σε θεραπευτικό όπλο με διεθνή προοπτική
Σε μια εποχή που η βασική έρευνα συχνά θεωρείται πολυτέλεια στην Ελλάδα, ο δρ. Μιχάλης Βερυκοκάκης επιμένει να αποδεικνύει το αντίθετο. Με σπουδές στη Μοριακή Βιολογία από την Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Κρήτης και μεταδιδακτορική εμπειρία στο Πανεπιστήμιο του Σικάγου, ο Έλληνας επιστήμονας αφιερώνει το έργο του στη διερεύνηση του ανοσοποιητικού συστήματος και των μηχανισμών που το καθιστούν ικανό να μας προστατεύει από ασθένειες και λοιμώξεις.
Κατά τη διάρκεια της παραμονής του στις ΗΠΑ, ανέπτυξε ανεξάρτητο ερευνητικό πρόγραμμα για τη λειτουργία των Τ κυττάρων, επιδιώκοντας όχι απλώς να θεραπεύσει, αλλά να κατανοήσει βαθύτερα τον τρόπο με τον οποίο ο ανθρώπινος οργανισμός παραμένει υγιής παρά τις συνεχείς προκλήσεις του περιβάλλοντος. Αυτή η αναζήτηση τον οδήγησε τελικά σε μια από τις πιο ενδιαφέρουσες υποκατηγορίες του ανοσοποιητικού: τα ΝΚΤ κύτταρα.
Τα “κομάντο” του ανοσοποιητικού
Τα ΝΚΤ κύτταρα θεωρούνται οι “ειδικές δυνάμεις” της άμυνας του οργανισμού, καθώς συνδυάζουν χαρακτηριστικά δύο διαφορετικών τύπων κυττάρων: των Τ κυττάρων που στοχεύουν μικρόβια και ιούς, και των NK κυττάρων που αναγνωρίζουν και καταστρέφουν καρκινικά κύτταρα. Ενεργοποιούνται γρήγορα και δρουν ως “ανιχνευτές” κινδύνου, εκπέμποντας χημικά σήματα (κυτταροκίνες) που κινητοποιούν το ανοσοποιητικό σύστημα συνολικά.
Αυτή η ιδιότητά τους τα καθιστά εξαιρετικά υποσχόμενους στόχους για την ανάπτυξη νέων ανοσοθεραπειών. Ωστόσο, όπως έδειξε η ερευνητική ομάδα του Βερυκοκάκη στο Ερευνητικό Κέντρο Βιοϊατρικών Επιστημών «Αλέξανδρος Φλέμινγκ», η δράση των ΝΚΤ κυττάρων δεν είναι πάντα ωφέλιμη: σε ορισμένες περιπτώσεις, μπορούν να συμβάλουν και στην επιδείνωση μιας ασθένειας.
Η διττή δράση των ΝΚΤ κυττάρων στον καρκίνο του ήπατος
Η πιο πρόσφατη μελέτη της ομάδας του επικεντρώνεται στον καρκίνο του ήπατος, και συγκεκριμένα στο ηπατοκυτταρικό καρκίνωμα — μία από τις πιο επιθετικές και θανατηφόρες μορφές καρκίνου, που συχνά σχετίζεται με χρόνια φλεγμονή του ήπατος.
Η έρευνα αποκάλυψε ότι στα πρώτα στάδια της ασθένειας, τα ΝΚΤ κύτταρα μπορεί να εντείνουν τη φλεγμονή, προκαλώντας βλάβη στο ήπαρ και συμβάλλοντας στην εμφάνιση του καρκίνου. Σε μεταγενέστερα στάδια όμως, η λειτουργία τους αλλάζει ριζικά: τα ίδια κύτταρα μπορούν να επιβραδύνουν την ανάπτυξη και την εξάπλωση των όγκων. Το πρόβλημα είναι πως, μέσα στο καρκινικό περιβάλλον, τα ΝΚΤ κύτταρα εξασθενούν ή πεθαίνουν, επιτρέποντας στον καρκίνο να προχωρήσει.
Σε πειραματικά μοντέλα, η μεταφορά υγιών ΝΚΤ κυττάρων σε οργανισμούς με προχωρημένο καρκίνο είχε εντυπωσιακά αποτελέσματα: οι όγκοι μειώθηκαν σημαντικά τόσο σε αριθμό όσο και σε μέγεθος. Τα ευρήματα αυτά ανοίγουν τον δρόμο για θεραπείες που αξιοποιούν τα ΝΚΤ κύτταρα ως εργαλείο άμυνας κατά του καρκίνου.
Θεραπεία “από το ράφι”
Η ιδέα είναι απλή αλλά επαναστατική: η δημιουργία προκατασκευασμένων, “έτοιμων προς χρήση” ΝΚΤ κυττάρων (off-the-shelf therapy), τα οποία θα μπορούν να χορηγούνται σε οποιονδήποτε ασθενή χωρίς την ανάγκη εξατομικευμένης προετοιμασίας. Αυτό θα μειώσει το κόστος, θα περιορίσει τις παρενέργειες και θα επιταχύνει τη θεραπευτική διαδικασία.
Επιπλέον, τα κύτταρα αυτά θα μπορούσαν να τροποποιηθούν γενετικά ώστε να στοχεύουν συγκεκριμένα καρκινικά αντιγόνα, ή να λειτουργούν ως ενισχυτές σε εμβόλια και θεραπείες λοιμωδών νόσων.
Η πρόκληση της έρευνας στην Ελλάδα
Παρά την επιστημονική πρόοδο, ο δρόμος για τους νέους ερευνητές στην Ελλάδα παραμένει δύσβατος. Ο Μιχάλης Βερυκοκάκης υπογραμμίζει ότι η χρηματοδότηση είναι συχνά αποσπασματική και βραχυπρόθεσμη, γεγονός που δυσχεραίνει τον μακροπρόθεσμο σχεδιασμό. Η στήριξη του Ελληνικού Ιδρύματος Έρευνας και Καινοτομίας (ΕΛΙΔΕΚ) υπήρξε καθοριστική για τη δημιουργία της ανεξάρτητης ομάδας του, ωστόσο η έλλειψη σταθερού πλαισίου παραμένει.
«Χωρίς συνεπή επένδυση στη γνώση, δεν μπορεί να υπάρξει πραγματική ανάπτυξη», τονίζει. «Η βασική έρευνα δεν είναι πολυτέλεια· είναι το θεμέλιο πάνω στο οποίο χτίζονται οι νέες τεχνολογίες, τα φάρμακα και η καινοτομία».
Με τη δουλειά του, ο Έλληνας ερευνητής αποδεικνύει πως ακόμη και μέσα σε ένα ασταθές περιβάλλον, η επιστημονική αφοσίωση και η πίστη στη γνώση μπορούν να μετατρέψουν την άμυνα του οργανισμού σε ισχυρό όπλο απέναντι σε έναν από τους πιο ύπουλους εχθρούς της ανθρωπότητας — τον καρκίνο.
Κατά τη διάρκεια της παραμονής του στις ΗΠΑ, ανέπτυξε ανεξάρτητο ερευνητικό πρόγραμμα για τη λειτουργία των Τ κυττάρων, επιδιώκοντας όχι απλώς να θεραπεύσει, αλλά να κατανοήσει βαθύτερα τον τρόπο με τον οποίο ο ανθρώπινος οργανισμός παραμένει υγιής παρά τις συνεχείς προκλήσεις του περιβάλλοντος. Αυτή η αναζήτηση τον οδήγησε τελικά σε μια από τις πιο ενδιαφέρουσες υποκατηγορίες του ανοσοποιητικού: τα ΝΚΤ κύτταρα.
Τα “κομάντο” του ανοσοποιητικού
Τα ΝΚΤ κύτταρα θεωρούνται οι “ειδικές δυνάμεις” της άμυνας του οργανισμού, καθώς συνδυάζουν χαρακτηριστικά δύο διαφορετικών τύπων κυττάρων: των Τ κυττάρων που στοχεύουν μικρόβια και ιούς, και των NK κυττάρων που αναγνωρίζουν και καταστρέφουν καρκινικά κύτταρα. Ενεργοποιούνται γρήγορα και δρουν ως “ανιχνευτές” κινδύνου, εκπέμποντας χημικά σήματα (κυτταροκίνες) που κινητοποιούν το ανοσοποιητικό σύστημα συνολικά.
Αυτή η ιδιότητά τους τα καθιστά εξαιρετικά υποσχόμενους στόχους για την ανάπτυξη νέων ανοσοθεραπειών. Ωστόσο, όπως έδειξε η ερευνητική ομάδα του Βερυκοκάκη στο Ερευνητικό Κέντρο Βιοϊατρικών Επιστημών «Αλέξανδρος Φλέμινγκ», η δράση των ΝΚΤ κυττάρων δεν είναι πάντα ωφέλιμη: σε ορισμένες περιπτώσεις, μπορούν να συμβάλουν και στην επιδείνωση μιας ασθένειας.
Η διττή δράση των ΝΚΤ κυττάρων στον καρκίνο του ήπατος
Η πιο πρόσφατη μελέτη της ομάδας του επικεντρώνεται στον καρκίνο του ήπατος, και συγκεκριμένα στο ηπατοκυτταρικό καρκίνωμα — μία από τις πιο επιθετικές και θανατηφόρες μορφές καρκίνου, που συχνά σχετίζεται με χρόνια φλεγμονή του ήπατος.
Η έρευνα αποκάλυψε ότι στα πρώτα στάδια της ασθένειας, τα ΝΚΤ κύτταρα μπορεί να εντείνουν τη φλεγμονή, προκαλώντας βλάβη στο ήπαρ και συμβάλλοντας στην εμφάνιση του καρκίνου. Σε μεταγενέστερα στάδια όμως, η λειτουργία τους αλλάζει ριζικά: τα ίδια κύτταρα μπορούν να επιβραδύνουν την ανάπτυξη και την εξάπλωση των όγκων. Το πρόβλημα είναι πως, μέσα στο καρκινικό περιβάλλον, τα ΝΚΤ κύτταρα εξασθενούν ή πεθαίνουν, επιτρέποντας στον καρκίνο να προχωρήσει.
Σε πειραματικά μοντέλα, η μεταφορά υγιών ΝΚΤ κυττάρων σε οργανισμούς με προχωρημένο καρκίνο είχε εντυπωσιακά αποτελέσματα: οι όγκοι μειώθηκαν σημαντικά τόσο σε αριθμό όσο και σε μέγεθος. Τα ευρήματα αυτά ανοίγουν τον δρόμο για θεραπείες που αξιοποιούν τα ΝΚΤ κύτταρα ως εργαλείο άμυνας κατά του καρκίνου.
Θεραπεία “από το ράφι”
Η ιδέα είναι απλή αλλά επαναστατική: η δημιουργία προκατασκευασμένων, “έτοιμων προς χρήση” ΝΚΤ κυττάρων (off-the-shelf therapy), τα οποία θα μπορούν να χορηγούνται σε οποιονδήποτε ασθενή χωρίς την ανάγκη εξατομικευμένης προετοιμασίας. Αυτό θα μειώσει το κόστος, θα περιορίσει τις παρενέργειες και θα επιταχύνει τη θεραπευτική διαδικασία.
Επιπλέον, τα κύτταρα αυτά θα μπορούσαν να τροποποιηθούν γενετικά ώστε να στοχεύουν συγκεκριμένα καρκινικά αντιγόνα, ή να λειτουργούν ως ενισχυτές σε εμβόλια και θεραπείες λοιμωδών νόσων.
Η πρόκληση της έρευνας στην Ελλάδα
Παρά την επιστημονική πρόοδο, ο δρόμος για τους νέους ερευνητές στην Ελλάδα παραμένει δύσβατος. Ο Μιχάλης Βερυκοκάκης υπογραμμίζει ότι η χρηματοδότηση είναι συχνά αποσπασματική και βραχυπρόθεσμη, γεγονός που δυσχεραίνει τον μακροπρόθεσμο σχεδιασμό. Η στήριξη του Ελληνικού Ιδρύματος Έρευνας και Καινοτομίας (ΕΛΙΔΕΚ) υπήρξε καθοριστική για τη δημιουργία της ανεξάρτητης ομάδας του, ωστόσο η έλλειψη σταθερού πλαισίου παραμένει.
«Χωρίς συνεπή επένδυση στη γνώση, δεν μπορεί να υπάρξει πραγματική ανάπτυξη», τονίζει. «Η βασική έρευνα δεν είναι πολυτέλεια· είναι το θεμέλιο πάνω στο οποίο χτίζονται οι νέες τεχνολογίες, τα φάρμακα και η καινοτομία».
Με τη δουλειά του, ο Έλληνας ερευνητής αποδεικνύει πως ακόμη και μέσα σε ένα ασταθές περιβάλλον, η επιστημονική αφοσίωση και η πίστη στη γνώση μπορούν να μετατρέψουν την άμυνα του οργανισμού σε ισχυρό όπλο απέναντι σε έναν από τους πιο ύπουλους εχθρούς της ανθρωπότητας — τον καρκίνο.
#SerresParatiritis
