ΣΗΜΕΙΑ ΑΙΧΜΗΣ
Η «Ιθάκη» του Αλέξη Τσίπρα και το χαμένο νησί της αυτοκριτικής -Γράφει ο Πασχάλης Θ. Τόσιος
Δεν υπάρχει ουσιαστική αναφορά στον τρόπο με τον οποίο εκείνη η ρητορική διέλυσε κάθε δυνατότητα σοβαρού, εθνικού μετώπου απέναντι στους δανειστές. Δεν υπάρχει ειλικρινής αποτίμηση του γεγονότος ότι το δηλητήριο της πόλωσης εκείνης της εποχής λειτούργησε ως πολλαπλασιαστής της κρίσης.
Δεν υπάρχει ουσιαστική αναφορά στον τρόπο με τον οποίο εκείνη η ρητορική διέλυσε κάθε δυνατότητα σοβαρού, εθνικού μετώπου απέναντι στους δανειστές. Δεν υπάρχει ειλικρινής αποτίμηση του γεγονότος ότι το δηλητήριο της πόλωσης εκείνης της εποχής λειτούργησε ως πολλαπλασιαστής της κρίσης.
Η κυκλοφορία της «Ιθάκης» του Αλέξη Τσίπρα παρουσιάστηκε ως η μεγάλη στιγμή της προσωπικής του απολογίας. Ένα ογκώδες βιβλίο, που φιλοδοξεί να καταγράψει τα γεγονότα από τη δική του σκοπιά και να αποκαταστήσει ,όπως ο ίδιος θεωρεί τις «παρεξηγήσεις» γύρω από τη θητεία του και τις μεγάλες συγκρούσεις της περιόδου 2015–2019.
Ωστόσο, όσο κι αν η αφήγηση του Τσίπρα προσπαθεί να αποδομήσει τα εύκολα σχήματα της «κωλοτούμπας» και της «προδοσίας», μένει ορατό ένα τεράστιο κενό: απουσιάζει η βαθιά, πολιτική αυτοκριτική για τον ρόλο που ο ίδιος έπαιξε στη διαμόρφωση του τοξικού κλίματος της πρώτης μνημονιακής περιόδου, απέναντι ειδικά στην κυβέρνηση του Γιώργου Παπανδρέου.
Πριν φτάσουμε στη δραματική νύχτα των «17 ωρών», πριν από τα Eurogroup, τις κλειστές τράπεζες και τις διαπραγματεύσεις με τους «θεσμούς», προηγήθηκαν χρόνια όπου ο ΣΥΡΙΖΑ, υπό την ηγεσία Τσίπρα, επένδυσε πολιτικά στον πιο χοντροκομμένο αντιμνημονιακό λαϊκισμό. Αυτή η φάση είτε περνιέται στα γρήγορα είτε «μαλακώνει» στην αφήγηση του βιβλίου ,όμως χωρίς αυτήν δεν μπορεί να εξηγηθεί ούτε η εκτόξευση του ΣΥΡΙΖΑ, ούτε τα στρατηγικά αδιέξοδα που ακολούθησαν.
Η «Ιθάκη» ως προσεκτικά επιμελημένη μνήμη
Ο Τσίπρας, μέσα από τις σελίδες του βιβλίου, επιχειρεί να παρουσιάσει τον εαυτό του ως έναν άνθρωπο της Αριστεράς που βρέθηκε στη δίνη της ιστορίας και αναγκάστηκε να διαλέξει ανάμεσα σε κακές και χειρότερες λύσεις. Περιγράφει με λεπτομέρειες τις σκληρές στάσεις Σόιμπλε και ΔΝΤ, την απόλυτη έλλειψη διάθεσης για συμβιβασμό από την πλευρά των δανειστών, την πίεση ενός συστήματος που δεν ήθελε «παραφωνίες».
Πολλά από αυτά είναι αληθινά.Όμως, η εικόνα είναι ηθελημένα μισή.
Γιατί η κρίση του 2015 δεν έπεσε από τον ουρανό. Προηγήθηκαν οι πλατείες, οι κρεμάλες, οι «Γερμανοτσολιάδες», οι «προδότες» και οι «δωσίλογοι». Και σε αυτό το κλίμα, ο ΣΥΡΙΖΑ και ο ίδιος ο Τσίπρας δεν ήταν απλοί θεατές. Ήταν πρωταγωνιστές.
Ο σκληρός, λαϊκιστικός λόγος απέναντι στον Παπανδρέου
Την περίοδο 2010–2011, όταν η κυβέρνηση Παπανδρέου προσπαθούσε με ένα πραγματικό βάρος στην πλάτη να διαχειριστεί την κατάρρευση μιας χώρας που είχε χτιστεί σε δανεικά και αυταπάτες δεκαετιών, ο Αλέξης Τσίπρας έκανε μια καθαρή πολιτική επιλογή:
• να ταυτιστεί με το πιο οργισμένο, αντιμνημονιακό ακροατήριο,
• να στοχοποιήσει την κυβέρνηση ως εσωτερικό εχθρό,
• να ενισχύσει τη ρητορική περί «υποταγής» και «ξεπουλήματος»,
• να επενδύσει ανοιχτά σε ένα λόγο που έσπαγε κάθε γέφυρα στοιχειώδους εθνικής συνεννόησης.
Δεν ήταν απλώς η «σκληρή αντιπολίτευση». Ήταν συνειδητός λαϊκισμός, που έβαζε όλους στο ίδιο τσουβάλι:
όσους προσπαθούσαν να διαχειριστούν την κρίση, όσους είχαν ευθύνη για τη χρεοκοπία και όσους απλώς προσπαθούσαν να κρατήσουν τη χώρα όρθια.
Στο βιβλίο, αυτή η περίοδος αντιμετωπίζεται σχεδόν σαν προθάλαμος της «μεγάλης ανόδου». Δεν υπάρχει ουσιαστική αναφορά στον τρόπο με τον οποίο εκείνη η ρητορική διέλυσε κάθε δυνατότητα σοβαρού, εθνικού μετώπου απέναντι στους δανειστές. Δεν υπάρχει ειλικρινής αποτίμηση του γεγονότος ότι το δηλητήριο της πόλωσης εκείνης της εποχής λειτούργησε ως πολλαπλασιαστής της κρίσης.
Από τις πλατείες στην εξουσία: ένα κόμμα έτοιμο για σύγκρουση, όχι για διακυβέρνηση
Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα ,αλλά και αποκαλυπτικά σημεία της «Ιθάκης» είναι η παραδοχή ότι ο ΣΥΡΙΖΑ δεν ήταν έτοιμος να κυβερνήσει. Δεν υπήρχε επαρκής προγραμματική επεξεργασία, δεν υπήρχε συγκροτημένη ομάδα για τη διαχείριση του κράτους, δεν υπήρχε σχέδιο για το τι σημαίνει στην πράξη «ρήξη» ή «διαπραγμάτευση» εντός ευρώ.
Αυτό όμως δεν είναι ουδέτερο γεγονός.
Είναι η φυσική εξέλιξη ενός κόμματος που για χρόνια είχε μάθει:
• να λειτουργεί ως φορέας διαμαρτυρίας, όχι ευθύνης,
• να κερδίζει πολιτικό χώρο καταγγέλλοντας τους πάντες,
• να αναπαράγει απλουστευτικά σχήματα τύπου «Μνημόνιο ή αξιοπρέπεια», «μνημονιακοί – αντιμνημονιακοί».
Η «Ιθάκη» προσπαθεί να αποτυπώσει τη σύγκρουση του 2015 ως μια άνιση μάχη ανάμεσα σε μία μικρή χώρα και έναν τεράστιο, σκληρό μηχανισμό. Το πρόβλημα είναι ότι δεν φωτίζει επαρκώς την ευθύνη όσων έσπρωξαν την κοινωνία σε έναν δρόμο χωρίς να έχουν τον στοιχειώδη χάρτη για το πού πάει.
Η μισή αλήθεια για το «δημοψήφισμα των 100 δισ.»
Ο Τσίπρας έχει δίκιο όταν καταγγέλλει τον μύθο περί «κόστους 100 δισ.». Ο αριθμός αυτός χρησιμοποιήθηκε χυδαία στη δημόσια σφαίρα, συχνά χωρίς σοβαρή τεκμηρίωση. Έχει δίκιο όταν θυμίζει ότι τα ταμεία ήταν ήδη άδεια, ότι η χώρα δεν μπορούσε να βγει στις αγορές, ότι οι ανάγκες για δανεισμό και ανακεφαλαιοποίηση ήταν δεδομένες.
Όμως και εδώ η αφήγηση μένει μισή.
Γιατί άλλο πράγμα να λες ότι «ο αριθμός είναι αυθαίρετος» και άλλο να αναγνωρίζεις ότι:
• το δημοψήφισμα όξυνε στο έπακρο την αβεβαιότητα,
• η στρατηγική «σκληρή διαπραγμάτευση χωρίς καθαρό σχέδιο εξόδου» πρόσθεσε ρίσκο,
• το τραπεζικό σύστημα οδηγήθηκε στα capital controls μέσα σε κλίμα πλήρους ασάφειας.
Ο Τσίπρας σωστά αμφισβητεί το προπαγανδιστικό μέγεθος των «100 δισ.».
Δεν κάνει όμως την κίνηση που θα έδειχνε πραγματική αυτογνωσία: να αναγνωρίσει ότι ο τρόπος που ο ίδιος διαχειρίστηκε τον πολιτικό χρόνο από τον Ιανουάριο μέχρι τον Ιούλιο του 2015 επιβάρυνε αντικειμενικά τη χώρα.
Ο λαϊκισμός ως κληρονομιά που ακόμη βαραίνει
Η «Ιθάκη» κλείνει με έναν προβληματισμό για τον νέο «προοδευτικό πατριωτισμό», για την ανάγκη ανασυγκρότησης του κράτους, παραγωγικού μετασχηματισμού, επένδυσης στην παιδεία και κοινωνικής δικαιοσύνης. Είναι ένας λόγος που ηχεί σωστά στα αυτιά ενός προοδευτικού ακροατηρίου.
Το ερώτημα όμως είναι:
πώς μπορεί να χτιστεί μια νέα προοδευτική στρατηγική πάνω σε ένα έδαφος που έχει διαβρωθεί από χρόνια δημαγωγίας;
Για να υπάρξει πραγματική επανεκκίνηση, χρειάζεται κάτι που το βιβλίο δεν προσφέρει:
• ξεκάθαρη αποτίμηση της λαϊκιστικής ρητορικής της περιόδου 2010–2012,
• αναγνώριση της ευθύνης για τη δαιμονοποίηση κάθε προσπάθειας διαχείρισης της κρίσης,
• και καθαρή ρήξη με τα συνθήματα που υπόσχονταν εύκολες λύσεις σε αδιέξοδα που ήταν βαθιά, δομικά και επώδυνα.
Χωρίς αυτά, ο κίνδυνος είναι η «Ιθάκη» να λειτουργήσει περισσότερο ως αντίδοτο για τη συνείδηση του ίδιου του Τσίπρα, παρά ως αφετηρία ουσιαστικής συζήτησης στον χώρο των προοδευτικών δυνάμεων.
Το βιβλίο του Αλέξη Τσίπρα έχει αξία. Φωτίζει πλευρές των διαπραγματεύσεων, καταγράφει συναντήσεις, παραθέτει στιγμές που αλλιώς θα χάνονταν στη σκόνη της πολιτικής μνήμης. Αποδομεί και ορισμένα βολικά σχήματα που χρησιμοποιήθηκαν για να κρυφτούν ευθύνες άλλων.
Αλλά η μεγάλη, ουσιαστική αυτοκριτική ,αυτή που θα αφορούσε:
• τον ρόλο της δικής του ρητορικής απέναντι στην κυβέρνηση Παπανδρέου,
• την τροφοδότηση ενός αντιπολιτικού, αντιθεσμικού κλίματος,
• τη μετατροπή της αγανάκτησης σε εργαλείο εκλογικής ανόδου χωρίς εναλλακτικό σχέδιο ,αυτή η αυτοκριτική δεν γίνεται.
Ο Αλέξης Τσίπρας υπήρξε το πρόσωπο που συμπύκνωσε τις ελπίδες, τις αυταπάτες, τις αντιφάσεις και τα όρια μιας Αριστεράς που από κόμμα του 3% βρέθηκε να κυβερνά χώρα σε χρεοκοπία.
Το αν η δική του «Ιθάκη» θα γίνει ποτέ και Ιθάκη της ευρύτερης προοδευτικής παράταξης, θα κριθεί όχι από το πόσο πειστικά θα ξαναδιηγηθεί τα γεγονότα, αλλά από το αν θα βρεθεί το θάρρος να ειπωθούν όλες οι αλήθειες και κυρίως, οι πιο δυσάρεστες.
#SerresParatiritis
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ
