ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ
Η ΠΟΡΕΙΑ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΚΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΚΑΠΕΤΑΝΙΟΥ ΔΟΥΚΑ
Ονομάζομαι Βαγγέλης Γιόρτσιος και κατάγομαι από την Παλαιοκώμη Σερρών, τα Λακκοβήκια του Παγγαίου (Παλιά Μεσολακκιά), καθώς και το Ακ Δαγ Μαδέν 1 του Πόντου. Μεγάλωσα στην Παλαιοκώμη, ενώ σήμερα κατοικώ κι εργάζομαι στη Θεσσαλονίκη. Παράλληλα φροντίζω να μην αποκοπώ από την ιδιαίτερη πατρίδα μου.
Ονομάζομαι Βαγγέλης Γιόρτσιος και κατάγομαι από την Παλαιοκώμη Σερρών, τα Λακκοβήκια του Παγγαίου (Παλιά Μεσολακκιά), καθώς και το Ακ Δαγ Μαδέν 1 του Πόντου. Μεγάλωσα στην Παλαιοκώμη, ενώ σήμερα κατοικώ κι εργάζομαι στη Θεσσαλονίκη. Παράλληλα φροντίζω να μην αποκοπώ από την ιδιαίτερη πατρίδα μου.
ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ
Η ενασχόλησή μου με την τοπική ιστορία δεν έχει ως αφετηρία
επαγγελματικές δραστηριότητες, ούτε σχετικές σπουδές. Τρέφω μεγάλο
ενδιαφέρον γι΄ αυτήν κι έχω αφιερώσει χρόνο, προσπαθώντας να
συγκεντρώσω μαρτυρίες και ντοκουμέντα σχετικά με το παρελθόν του
Παγγαίου και της ευρύτερης περιοχής.
Σήμερα επιχειρώ να παρουσιάσω μια ιστορική μελέτη με θέμα την
απελευθέρωση της περιοχής του Παγγαίου από τον οθωμανικό ζυγό και την
περιπέτεια της ενσωμάτωσής της στο ελληνικό κράτος.
Όλες οι πηγές μου έχουν δηλωθεί στις βιβλιογραφικές παραπομπές. Τα
σημεία όπου έχω χρησιμοποιήσει κείμενα άλλων συγγραφέων, αναφέρονται
ευδιάκριτα στο βιβλίο. Θεώρησα αναγκαίο να παραθέσω αποσπάσματα από
πηγές, μια και κάποια από τα γεγονότα τα οποία αναφέρω δεν είναι γνωστά
στο κοινό. Ελπίζω αυτό να μην κουράσει τον αναγνώστη.
Χρήσιμο είναι να θυμάται κανείς ότι κατά την εποχή των Βαλκανικών
Πολέμων, στη χώρα μας βρισκόταν σε ισχύ ακόμη το παλιό (Ιουλιανό)
ημερολόγιο, που αντικαταστάθηκε από το νέο (Γρηγοριανό) το 1923. Στο
βιβλίο μου ακολουθώ το ισχύον ημερολόγιο της εποχής, το οποίο υπολείπεται
13 ημέρες του σημερινού. Όπου χρησιμοποιώ το νέο, το υποδεικνύω με
1 . Στις αρχές του 19ου αιώνα, μετά τον ρωσοτουρκικό πόλεμο των ετών 1828-1829 και με την
παρακμή των μεταλλείων της Αργυρούπολης, πολλές οικογένειες Ελλήνων μεταλλωρύχων
μετανάστευσαν. Αναζητώντας ένα καλύτερο μέλλον, ένα τμήμα των μεταναστών
εγκαταστάθηκε στην περιοχή του Ακ νταγ Μαντέν. Εκεί, όπου τα κοιτάσματα ήταν πλούσια σε
μόλυβδο και άργυρο, ίδρυσαν μια καινούργια μεταλλουργική κοινότητα, το Ελληνικό Μεταλλείο
Ακνταγ (Akdağ). Η ονομασία σημαίνει «μεταλείο του λευκού όρους». Η επαρχία του Ακ νταγ
Μαντέν βρισκόταν ανατολικά της Άγκυρας και νότια της Αμάσειας. Υπαγόταν διοικητικά στην
Υοσγάτη (Yozgat), ενώ εκκλησιαστικά στην Ιερά Μητρόπολη Χαλδίας. Στην επαρχία υπήρχαν
150 χωριά, από τα οποία τα 30 ήταν ελληνικά. Ολα είχαν τουρκικές ονομασίες. Σε κάθε χωριό,
ακόμα και στα μικρά, υπήρχε εκκλησία. Διατηρούσαν σε κάθε χωριό σχολείο, κάτι που δείχνει
το ενδιαφέρον για την πνευματική πρόοδο των παιδιών τους. Συνολικά η επαρχία είχε 31
ενοριακούς ναούς, 28 Δημοτικά Σχολεία, δύο Ημιγυμνάσια και τρία Παρθεναγωγεία. Ενα από
τα χωριά της περιφέρειας ήταν και η Χάλχατζη από την οποία κατάγεται η οικογένεια της
μητέρας μου Σιμέλας Χατζηιωαννίδου. Πληροφορίες από το βιβλίο του Γεωργίου Κ. Φωτιάδη,
Το Ελληνικόν Μεταλλείον Ακ Δαγ, ιδιωτική έκδοση, Αθήνα 1994.
Σαφήνεια στο κείμενο, σε ορισμένα σημεία αναφέρω και τις δύο ημερομηνίες,
επειδή πολλές πηγές της εποχής περιγράφουν τα γεγονότα με αυτόν τον
τρόπο. Τέλος, στα αποσπάσματα που παραθέτω, έχω κρατήσει τη σύνταξη
και την ορθογραφία της εκάστοτε πηγής, εκτός από το πολυτονικό.
Στην προσπάθεια που έκανα, θέλησα να είμαι όσο το δυνατόν αμερόληπτος
και να λάβω υπόψη μου τις απόψεις όλων των εμπλεκόμενων πλευρών. Ίσως
να μην το κατάφερα απόλυτα, λόγω της αγάπης που τρέφω για τον τόπο μου.
Το έκανα στο μέτρο του δυνατού, ακόμη κι αν έφερα στην επιφάνεια
καταστάσεις δυσάρεστες.
Κλείνοντας τον πρόλογό μου, θα αποτελούσε παράλειψη να μην εκφράσω τις
ευχαριστίες που οφείλω σε αυτούς, που με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, μου
έδωσαν βοήθεια όταν χρειάστηκε. Πρόκειται για τους: Αθανάσιο Βούλτσιο από
τη Μυρρίνη, Κώστα Κετάνη από τη Νέα Ζίχνη, Γεώργιο Βογιατζή από το
Ροδολίβος, Χρίστο Βογιατζή, καθώς και ολόκληρο το Διοικητικό Συμβούλιο του
Πολιτιστικού Συλλόγου Ροδολίβους, Μιχάλη Βογιατζή από την Παλαιοκώμη
Σερρών και Θεόδωρο Δημοσθένη Λυμπεράκη από την Ελευθερούπολη
Καβάλας. Για τη διαμόρφωση του κειμένου δέχτηκα τις συμβουλές του
Κωνσταντίνου Μπρούζα από το Βλαχογιάννι Ελασσόνας. Ένα ξεχωριστό
«ευχαριστώ», νιώθω την ανάγκη να πω στον Κωνσταντίνο Κουρούδη,
προϊστάμενο βιβλιοθήκης στην Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, ο οποίος αν
και δε με γνώριζε προσωπικά με εξέπληξε ευχάριστα με το υλικό που μου
προσέφερε. Καθοριστική στάθηκε η συμβολή του Κωνσταντίνου Β. Σπανού,
εκδότη του «Θεσσαλικού Ημερολογίου», από τη Δεσκάτη Γρεβενών, ο οποίος
μου χάρισε τις γνώσεις και την εμπειρία του όσον αφορά τη μορφή που θα
πρέπει να έχει ένα βιβλίο. Επίσης, συμβουλές μου πρόσφερε η φιλόλογος
κυρία Δήμητρα Τομαρά – Παπαβασιλείου, την οποία σίγουρα πολλοί
θυμούνται από τη θητεία της στο Λύκειο Ροδολίβους.
Όσοι ανέφερα συνέβαλαν με τον τρόπο τους, ενθαρρύνοντάς με,
παραχωρώντας μου στοιχεία, επισημαίνοντας λάθη και συμμετέχοντας μαζί
μου σε συζητήσεις από τις οποίες πάντα κάτι κέρδιζα. Άλλωστε, για να
παραφράσω τον Διονύση Σαββόπουλο: «οι παρέες γράφουν ιστορία».
Βαγγέλης Θ. Γιόρτσιος, Θεσσαλονίκη 20 Σεπτεμβρίου 2024
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Όπως προανέφερα, σκοπός της έρευνάς μου είναι να φέρω, μάλλον να
επαναφέρω, στην επιφάνεια και στη μνήμη μας, τα γεγονότα τα σχετικά με την
απελευθέρωση και ενσωμάτωση της «χώρας» του Παγγαίου, στην ελληνική
επικράτεια. Οι ιστορικές αλλαγές δε συμβαίνουν ανεξάρτητα από το
περιβάλλον τους, αλλά εντάσσονται σ’ ένα γενικότερο πλαίσιο συνθηκών και
εξελίξεων. Έτσι θεώρησα σωστό, να αναφέρω και να αναδείξω όλες τις
ενέργειες, καταστάσεις και πτυχές που οδήγησαν στο αποτέλεσμα αυτό.
Μελετώντας την ιστορία της περιοχής, διαπιστώνει κανείς ότι η μνήμη των
ανθρώπων, που ζουν εδώ, πηγαίνει συνήθως μέχρι τον Β' Παγκόσμιο
Πόλεμο. Πέρασε καιρός από την εποχή που θα μελετήσουμε. Μεσολάβησαν
πόλεμοι, ξεριζωμοί, εμφύλιος, φτώχεια, εισροή προσφύγων και μετανάστευση.
Οι άνθρωποι του τόπου έζησαν ακραίες καταστάσεις, έχοντας κύριο μέλημα
την επιβίωσή τους. Λίγες πληροφορίες μπορούν σήμερα να αντληθούν από
τις διηγήσεις των κατοίκων.
Η πυκνή εξέλιξη των γεγονότων, σε συνδυασμό με τα οξύτατα προβλήματα
επιβίωσης, δεν άφησαν περιθώρια για κάτι περισσότερο. Από την άλλη μεριά,
το επίσημο κράτος μελετούσε και αναδείκνυε όλον αυτόν τον καιρό, κυρίως
την ιστορία της Πελοποννήσου και της Στερεάς Ελλάδας και λιγότερο των
υπόλοιπων περιοχών της πατρίδας μας. Λίγο μελάνι περίσσευε για την
Ανατολική Μακεδονία και μόνο τα τελευταία χρόνια άρχισε να αλλάζει αυτό.
Στο σχολείο μάθαμε ότι ο τόπος μας ελευθερώθηκε από τον στρατό το 1912.
Τα πράγματα όμως δε συνέβησαν ακριβώς έτσι. Επισημαίνεται ότι η
Ανατολική Μακεδονία δεν καταλήφθηκε με μία μάχη, ή έστω με μία εκστρατεία
και ότι αναφερόμαστε σε ένα σημείο του χάρτη μας όπου απείχε πολύ από τα
όρια της τότε ελεύθερης επικράτειας και λίγο από τα βουλγαρικά σύνορα αλλά
και την Κωνσταντινούπολη. Πολλοί θεωρούσαν άσκοπο κι επικίνδυνο το να
μπει η χώρα σε μία περιπέτεια διεκδίκησής της.
Σίγουρα οι εξελίξεις, κατά ένα μεγάλο μέρος, διαμορφώνονται με βάση τα
συμφέροντα των ισχυρών της γης. Η ιστορία όμως, μέχρι ενός σημείου, στην
περιοχή μας, γράφτηκε «επί εδάφους», στα πεδία των μαχών.
Ειδικά για ένα μεγάλο τμήμα του Παγγαίου, ο οθωμανικός ζυγός έλαβε τέλος
πριν από την παράδοση της Θεσσαλονίκης στα ελληνικά 20 όπλα.
Συγκεκριμένα, μέχρι τη 17η Οκτωβρίου του 1912 απελευθερώθηκε από τις
προσκοπικές δυνάμεις 2 το Δυτικό Παγγαίο, ενώ το Ανατολικό (Πράβι 3 και
2 . Με τον όρο «Πρόσκοποι» ή «Προσκοπικά σώματα», περιγράφονται συνήθως τα εθελοντικά
σώματα ατάκτων που δημιουργήθηκαν και πολέμησαν στη Μακεδονία και στην Ήπειρο κατά
περίχωρα), λίγο αργότερα έως τις 29 του ίδιου μήνα. 4
Σκέφτηκα ότι έπρεπε να γίνει ιδιαίτερη μνεία και αναφορά στη ζωή και στη
δράση του καπετάνιου Δούκα Γ. Δούκα ή Δούκα Γαϊτατζή. Του οπλαρχηγού, με
την πλούσια δράση κατά τη διάρκεια του Μακεδονικού Αγώνα, ο οποίος
υπήρξε ο πρώτος απελευθερωτής του Παγγαίου, όταν ξέσπασε ο Α΄
Βαλκανικός Πόλεμος. Αυτό το κατάφερε, έχοντας τη βοήθεια και τη συνδρομή
των κατοίκων της περιοχής. Τη συγκεκριμένη περίοδο, η πορεία του Παγγαίου
είναι, κατά την άποψή μου, συνδεδεμένη με το όνομα του Δούκα.
Αυτή την ιστορία, με τα «πριν», τα «μετά», καθώς και τα «γιατί» της, θα
επιχειρήσω να αναδείξω εδώ.
Το βιβλίο διακινεί ο Πολιτιστικός Σύλλογος Ροδολίβους Σερρών.
[email protected] καθώς και [email protected]
τη διάρκεια των Βαλκανικών πολέμων. Οι εθελοντές εκείνοι έδωσαν τον στρατιωτικό όρκο και
οργανώθηκαν σε τμήματα με επικεφαλής οπλαρχηγούς ή αξιωματικούς. Συνολικά
οργανώθηκαν 77 σώματα Κρητών εθελοντών με 3.556 άνδρες, 9 σώματα Μακεδόνων με 211
άνδρες, και 9 σώματα Ηπειρωτών με 446 άνδρες. Οι εθελοντές Πρόσκοποι από τα υπόλοιπα
μέρη της Ελλάδος ήταν 1.812 άνδρες. Συνολικά 6025 άνδρες. Βλ. Γενικό Επιτελείο Στρατού,
Ο Ελληνικός Στρατός κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους 1912-1913, Αθήναι 1939, σ. 27.
3 . Πράβι είναι η παλιά ονομασία της σημερινής Ελευθερούπολης Καβάλας.
4 Η Ελευθερούπολη (Πράβι), έχει επίσημα ως ημερομηνία αποτίναξης του οθωμανικού ζυγού
την 17η Οκτωβρίου 1912. Όμως, με βάση τις μαρτυρίες και τις πηγές της εποχής, αυτό θα
πρέπει να συνέβη λίγες ημέρες αργότερα (29 Οκτωβρίου 1912).
Η ενασχόλησή μου με την τοπική ιστορία δεν έχει ως αφετηρία
επαγγελματικές δραστηριότητες, ούτε σχετικές σπουδές. Τρέφω μεγάλο
ενδιαφέρον γι΄ αυτήν κι έχω αφιερώσει χρόνο, προσπαθώντας να
συγκεντρώσω μαρτυρίες και ντοκουμέντα σχετικά με το παρελθόν του
Παγγαίου και της ευρύτερης περιοχής.
Σήμερα επιχειρώ να παρουσιάσω μια ιστορική μελέτη με θέμα την
απελευθέρωση της περιοχής του Παγγαίου από τον οθωμανικό ζυγό και την
περιπέτεια της ενσωμάτωσής της στο ελληνικό κράτος.
Όλες οι πηγές μου έχουν δηλωθεί στις βιβλιογραφικές παραπομπές. Τα
σημεία όπου έχω χρησιμοποιήσει κείμενα άλλων συγγραφέων, αναφέρονται
ευδιάκριτα στο βιβλίο. Θεώρησα αναγκαίο να παραθέσω αποσπάσματα από
πηγές, μια και κάποια από τα γεγονότα τα οποία αναφέρω δεν είναι γνωστά
στο κοινό. Ελπίζω αυτό να μην κουράσει τον αναγνώστη.
Χρήσιμο είναι να θυμάται κανείς ότι κατά την εποχή των Βαλκανικών
Πολέμων, στη χώρα μας βρισκόταν σε ισχύ ακόμη το παλιό (Ιουλιανό)
ημερολόγιο, που αντικαταστάθηκε από το νέο (Γρηγοριανό) το 1923. Στο
βιβλίο μου ακολουθώ το ισχύον ημερολόγιο της εποχής, το οποίο υπολείπεται
13 ημέρες του σημερινού. Όπου χρησιμοποιώ το νέο, το υποδεικνύω με
1 . Στις αρχές του 19ου αιώνα, μετά τον ρωσοτουρκικό πόλεμο των ετών 1828-1829 και με την
παρακμή των μεταλλείων της Αργυρούπολης, πολλές οικογένειες Ελλήνων μεταλλωρύχων
μετανάστευσαν. Αναζητώντας ένα καλύτερο μέλλον, ένα τμήμα των μεταναστών
εγκαταστάθηκε στην περιοχή του Ακ νταγ Μαντέν. Εκεί, όπου τα κοιτάσματα ήταν πλούσια σε
μόλυβδο και άργυρο, ίδρυσαν μια καινούργια μεταλλουργική κοινότητα, το Ελληνικό Μεταλλείο
Ακνταγ (Akdağ). Η ονομασία σημαίνει «μεταλείο του λευκού όρους». Η επαρχία του Ακ νταγ
Μαντέν βρισκόταν ανατολικά της Άγκυρας και νότια της Αμάσειας. Υπαγόταν διοικητικά στην
Υοσγάτη (Yozgat), ενώ εκκλησιαστικά στην Ιερά Μητρόπολη Χαλδίας. Στην επαρχία υπήρχαν
150 χωριά, από τα οποία τα 30 ήταν ελληνικά. Ολα είχαν τουρκικές ονομασίες. Σε κάθε χωριό,
ακόμα και στα μικρά, υπήρχε εκκλησία. Διατηρούσαν σε κάθε χωριό σχολείο, κάτι που δείχνει
το ενδιαφέρον για την πνευματική πρόοδο των παιδιών τους. Συνολικά η επαρχία είχε 31
ενοριακούς ναούς, 28 Δημοτικά Σχολεία, δύο Ημιγυμνάσια και τρία Παρθεναγωγεία. Ενα από
τα χωριά της περιφέρειας ήταν και η Χάλχατζη από την οποία κατάγεται η οικογένεια της
μητέρας μου Σιμέλας Χατζηιωαννίδου. Πληροφορίες από το βιβλίο του Γεωργίου Κ. Φωτιάδη,
Το Ελληνικόν Μεταλλείον Ακ Δαγ, ιδιωτική έκδοση, Αθήνα 1994.
Σαφήνεια στο κείμενο, σε ορισμένα σημεία αναφέρω και τις δύο ημερομηνίες,
επειδή πολλές πηγές της εποχής περιγράφουν τα γεγονότα με αυτόν τον
τρόπο. Τέλος, στα αποσπάσματα που παραθέτω, έχω κρατήσει τη σύνταξη
και την ορθογραφία της εκάστοτε πηγής, εκτός από το πολυτονικό.
Στην προσπάθεια που έκανα, θέλησα να είμαι όσο το δυνατόν αμερόληπτος
και να λάβω υπόψη μου τις απόψεις όλων των εμπλεκόμενων πλευρών. Ίσως
να μην το κατάφερα απόλυτα, λόγω της αγάπης που τρέφω για τον τόπο μου.
Το έκανα στο μέτρο του δυνατού, ακόμη κι αν έφερα στην επιφάνεια
καταστάσεις δυσάρεστες.
Κλείνοντας τον πρόλογό μου, θα αποτελούσε παράλειψη να μην εκφράσω τις
ευχαριστίες που οφείλω σε αυτούς, που με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, μου
έδωσαν βοήθεια όταν χρειάστηκε. Πρόκειται για τους: Αθανάσιο Βούλτσιο από
τη Μυρρίνη, Κώστα Κετάνη από τη Νέα Ζίχνη, Γεώργιο Βογιατζή από το
Ροδολίβος, Χρίστο Βογιατζή, καθώς και ολόκληρο το Διοικητικό Συμβούλιο του
Πολιτιστικού Συλλόγου Ροδολίβους, Μιχάλη Βογιατζή από την Παλαιοκώμη
Σερρών και Θεόδωρο Δημοσθένη Λυμπεράκη από την Ελευθερούπολη
Καβάλας. Για τη διαμόρφωση του κειμένου δέχτηκα τις συμβουλές του
Κωνσταντίνου Μπρούζα από το Βλαχογιάννι Ελασσόνας. Ένα ξεχωριστό
«ευχαριστώ», νιώθω την ανάγκη να πω στον Κωνσταντίνο Κουρούδη,
προϊστάμενο βιβλιοθήκης στην Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, ο οποίος αν
και δε με γνώριζε προσωπικά με εξέπληξε ευχάριστα με το υλικό που μου
προσέφερε. Καθοριστική στάθηκε η συμβολή του Κωνσταντίνου Β. Σπανού,
εκδότη του «Θεσσαλικού Ημερολογίου», από τη Δεσκάτη Γρεβενών, ο οποίος
μου χάρισε τις γνώσεις και την εμπειρία του όσον αφορά τη μορφή που θα
πρέπει να έχει ένα βιβλίο. Επίσης, συμβουλές μου πρόσφερε η φιλόλογος
κυρία Δήμητρα Τομαρά – Παπαβασιλείου, την οποία σίγουρα πολλοί
θυμούνται από τη θητεία της στο Λύκειο Ροδολίβους.
Όσοι ανέφερα συνέβαλαν με τον τρόπο τους, ενθαρρύνοντάς με,
παραχωρώντας μου στοιχεία, επισημαίνοντας λάθη και συμμετέχοντας μαζί
μου σε συζητήσεις από τις οποίες πάντα κάτι κέρδιζα. Άλλωστε, για να
παραφράσω τον Διονύση Σαββόπουλο: «οι παρέες γράφουν ιστορία».
Βαγγέλης Θ. Γιόρτσιος, Θεσσαλονίκη 20 Σεπτεμβρίου 2024
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Όπως προανέφερα, σκοπός της έρευνάς μου είναι να φέρω, μάλλον να
επαναφέρω, στην επιφάνεια και στη μνήμη μας, τα γεγονότα τα σχετικά με την
απελευθέρωση και ενσωμάτωση της «χώρας» του Παγγαίου, στην ελληνική
επικράτεια. Οι ιστορικές αλλαγές δε συμβαίνουν ανεξάρτητα από το
περιβάλλον τους, αλλά εντάσσονται σ’ ένα γενικότερο πλαίσιο συνθηκών και
εξελίξεων. Έτσι θεώρησα σωστό, να αναφέρω και να αναδείξω όλες τις
ενέργειες, καταστάσεις και πτυχές που οδήγησαν στο αποτέλεσμα αυτό.
Μελετώντας την ιστορία της περιοχής, διαπιστώνει κανείς ότι η μνήμη των
ανθρώπων, που ζουν εδώ, πηγαίνει συνήθως μέχρι τον Β' Παγκόσμιο
Πόλεμο. Πέρασε καιρός από την εποχή που θα μελετήσουμε. Μεσολάβησαν
πόλεμοι, ξεριζωμοί, εμφύλιος, φτώχεια, εισροή προσφύγων και μετανάστευση.
Οι άνθρωποι του τόπου έζησαν ακραίες καταστάσεις, έχοντας κύριο μέλημα
την επιβίωσή τους. Λίγες πληροφορίες μπορούν σήμερα να αντληθούν από
τις διηγήσεις των κατοίκων.
Η πυκνή εξέλιξη των γεγονότων, σε συνδυασμό με τα οξύτατα προβλήματα
επιβίωσης, δεν άφησαν περιθώρια για κάτι περισσότερο. Από την άλλη μεριά,
το επίσημο κράτος μελετούσε και αναδείκνυε όλον αυτόν τον καιρό, κυρίως
την ιστορία της Πελοποννήσου και της Στερεάς Ελλάδας και λιγότερο των
υπόλοιπων περιοχών της πατρίδας μας. Λίγο μελάνι περίσσευε για την
Ανατολική Μακεδονία και μόνο τα τελευταία χρόνια άρχισε να αλλάζει αυτό.
Στο σχολείο μάθαμε ότι ο τόπος μας ελευθερώθηκε από τον στρατό το 1912.
Τα πράγματα όμως δε συνέβησαν ακριβώς έτσι. Επισημαίνεται ότι η
Ανατολική Μακεδονία δεν καταλήφθηκε με μία μάχη, ή έστω με μία εκστρατεία
και ότι αναφερόμαστε σε ένα σημείο του χάρτη μας όπου απείχε πολύ από τα
όρια της τότε ελεύθερης επικράτειας και λίγο από τα βουλγαρικά σύνορα αλλά
και την Κωνσταντινούπολη. Πολλοί θεωρούσαν άσκοπο κι επικίνδυνο το να
μπει η χώρα σε μία περιπέτεια διεκδίκησής της.
Σίγουρα οι εξελίξεις, κατά ένα μεγάλο μέρος, διαμορφώνονται με βάση τα
συμφέροντα των ισχυρών της γης. Η ιστορία όμως, μέχρι ενός σημείου, στην
περιοχή μας, γράφτηκε «επί εδάφους», στα πεδία των μαχών.
Ειδικά για ένα μεγάλο τμήμα του Παγγαίου, ο οθωμανικός ζυγός έλαβε τέλος
πριν από την παράδοση της Θεσσαλονίκης στα ελληνικά 20 όπλα.
Συγκεκριμένα, μέχρι τη 17η Οκτωβρίου του 1912 απελευθερώθηκε από τις
προσκοπικές δυνάμεις 2 το Δυτικό Παγγαίο, ενώ το Ανατολικό (Πράβι 3 και
2 . Με τον όρο «Πρόσκοποι» ή «Προσκοπικά σώματα», περιγράφονται συνήθως τα εθελοντικά
σώματα ατάκτων που δημιουργήθηκαν και πολέμησαν στη Μακεδονία και στην Ήπειρο κατά
περίχωρα), λίγο αργότερα έως τις 29 του ίδιου μήνα. 4
Σκέφτηκα ότι έπρεπε να γίνει ιδιαίτερη μνεία και αναφορά στη ζωή και στη
δράση του καπετάνιου Δούκα Γ. Δούκα ή Δούκα Γαϊτατζή. Του οπλαρχηγού, με
την πλούσια δράση κατά τη διάρκεια του Μακεδονικού Αγώνα, ο οποίος
υπήρξε ο πρώτος απελευθερωτής του Παγγαίου, όταν ξέσπασε ο Α΄
Βαλκανικός Πόλεμος. Αυτό το κατάφερε, έχοντας τη βοήθεια και τη συνδρομή
των κατοίκων της περιοχής. Τη συγκεκριμένη περίοδο, η πορεία του Παγγαίου
είναι, κατά την άποψή μου, συνδεδεμένη με το όνομα του Δούκα.
Αυτή την ιστορία, με τα «πριν», τα «μετά», καθώς και τα «γιατί» της, θα
επιχειρήσω να αναδείξω εδώ.
Το βιβλίο διακινεί ο Πολιτιστικός Σύλλογος Ροδολίβους Σερρών.
[email protected] καθώς και [email protected]
τη διάρκεια των Βαλκανικών πολέμων. Οι εθελοντές εκείνοι έδωσαν τον στρατιωτικό όρκο και
οργανώθηκαν σε τμήματα με επικεφαλής οπλαρχηγούς ή αξιωματικούς. Συνολικά
οργανώθηκαν 77 σώματα Κρητών εθελοντών με 3.556 άνδρες, 9 σώματα Μακεδόνων με 211
άνδρες, και 9 σώματα Ηπειρωτών με 446 άνδρες. Οι εθελοντές Πρόσκοποι από τα υπόλοιπα
μέρη της Ελλάδος ήταν 1.812 άνδρες. Συνολικά 6025 άνδρες. Βλ. Γενικό Επιτελείο Στρατού,
Ο Ελληνικός Στρατός κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους 1912-1913, Αθήναι 1939, σ. 27.
3 . Πράβι είναι η παλιά ονομασία της σημερινής Ελευθερούπολης Καβάλας.
4 Η Ελευθερούπολη (Πράβι), έχει επίσημα ως ημερομηνία αποτίναξης του οθωμανικού ζυγού
την 17η Οκτωβρίου 1912. Όμως, με βάση τις μαρτυρίες και τις πηγές της εποχής, αυτό θα
πρέπει να συνέβη λίγες ημέρες αργότερα (29 Οκτωβρίου 1912).
#SerresParatiritis
