Αγροτικές κινητοποιήσεις, κυβερνητικός πανικός και το τέλος του κοινωνικού αυτοματισμού

Η κυβέρνηση δεν βρίσκεται απλώς μπροστά σε μια δύσκολη συγκυρία. Βρίσκεται σε πανικό.
Η κλίμακα και η γεωγραφική διάχυση των αγροτικών κινητοποιήσεων ξεπέρασαν κάθε προσδοκία διαχείρισης και μετατράπηκαν σε πολιτικό γεγονός με ευρύτερα κοινωνικά χαρακτηριστικά. Στο κυβερνητικό επιτελείο είναι πλέον σαφές ότι το ενδεχόμενο μιας γενικευμένης κοινωνικής αντίδρασης, ανάλογης με εκείνη που ακολούθησε την τραγωδία των Τεμπών, δεν αποτελεί σενάριο αλλά υπαρκτό φόβο.

Αυτός ο φόβος εξηγεί την αμηχανία, τις αντιφατικές κινήσεις και την απώλεια ψυχραιμίας που καταγράφονται το τελευταίο διάστημα.

Η απώλεια του κλίματος

Όταν μια κυβέρνηση επιχειρεί, μέσω παρασκηνιακών πιέσεων προς τα ΜΜΕ, να επιβάλει το αφήγημα ότι οι αγροτικές κινητοποιήσεις «παραλύουν την αγορά» και «ακυρώνουν τα Χριστούγεννα», δεν πείθει. Αντιθέτως, αποκαλύπτει την αποσύνδεσή της από την κοινωνική πραγματικότητα.
Οι πολίτες αντιλαμβάνονται πότε ένα αφήγημα είναι αυθεντικό και πότε κατασκευασμένο. Και σήμερα, το χάσμα μεταξύ πραγματικότητας και κυβερνητικής ρητορικής είναι εμφανές.

Η κυβέρνηση δεν έχει απλώς επικοινωνιακό πρόβλημα. Έχει χάσει το πολιτικό κλίμα.

Ο κοινωνικός αυτοματισμός που δεν λειτούργησε

Για χρόνια, ο κοινωνικός αυτοματισμός υπήρξε βασικό εργαλείο εξουσίας. Η στοχοποίηση κοινωνικών ομάδων, η μετατροπή της διεκδίκησης σε «εκβιασμό» και η αντιπαράθεση κοινωνικών στρωμάτων μεταξύ τους λειτούργησαν επανειλημμένα.
Σήμερα, αυτό το εργαλείο έχει φθαρεί.

Οι πολίτες δεν στρέφονται εναντίον των αγροτών. Αντιλαμβάνονται ότι η κρίση στον πρωτογενή τομέα δεν είναι αποτέλεσμα «υπερβολικών απαιτήσεων», αλλά πολιτικών επιλογών που συσσώρευσαν αδιέξοδα, χρέη και ανασφάλεια.

Η ένταση ως υποκατάστατο πολιτικής

Όταν η πειθώ αποτυγχάνει, έρχεται η ένταση.
Η χρήση κατασταλτικών μέσων σε στιγμές διαβούλευσης, η ρίψη κρότου-λάμψης και χημικών, δεν λειτουργεί αποτρεπτικά. Λειτουργεί κλιμακωτικά. Δημιουργεί το προσάναμμα πάνω στο οποίο αναπτύσσεται η σύγκρουση.

Οι εικόνες από την Κρήτη «έπαιξαν» επικοινωνιακά. Αυτό που δεν προβλήθηκε ήταν το πώς και γιατί οδηγήθηκε η κατάσταση εκεί. Η επιλογή της αποσιώπησης των αιτιών και της υπερπροβολής των συνεπειών δεν είναι αθώα. Είναι πολιτική απόφαση.

Από συμμάχους σε εχθρούς

Μέχρι πρόσφατα, οι αγρότες αποτελούσαν κρίσιμη εκλογική δεξαμενή.
Σήμερα εμφανίζονται ως απειλή για τη δημόσια τάξη, στοχοποιούνται ρητορικά και αντιμετωπίζονται με απειλές ποινικοποίησης.

Αυτή η μετάβαση δεν αποτυπώνει αλλαγή συμπεριφοράς των αγροτών, αλλά αλλαγή στάσης της εξουσίας. Όταν η κοινωνική στήριξη μετατρέπεται σε διεκδίκηση, παύει να είναι ανεκτή.

Η ολιγαρχία και το ρήγμα εμπιστοσύνης

Την ίδια στιγμή που η πλειονότητα των αγροτών βρίσκεται σε οικονομική ασφυξία, μια μικρή μειοψηφία ευνοήθηκε συστηματικά, συσσώρευσε πλούτο και απέκτησε προνομιακή σχέση με την εξουσία.
Αυτό το γεγονός είναι γνωστό. Και κυρίως, είναι κοινωνικά αντιληπτό.

Η προσπάθεια γενικευμένης στοχοποίησης αποτυγχάνει, γιατί η κοινωνία διακρίνει ποιοι επωφελήθηκαν και ποιοι πλήρωσαν το κόστος.

Ένα σύστημα χωρίς ψυχραιμία

Η διακίνηση υπερβολών, οι πρόθυμοι αναλυτές, η όξυνση της ρητορικής, η εσπευσμένη κινητοποίηση κομματικών μηχανισμών συνθέτουν την εικόνα ενός πολιτικού συστήματος σε αμυντική στάση.
Και όταν η άμυνα γίνεται νευρική, μετατρέπεται σε απονομιμοποίηση.

Το βασικό πρόβλημα της κυβέρνησης δεν είναι οι αγρότες.
Είναι ότι έχει χάσει την κοινωνία.

Και όταν μια κυβέρνηση χάνει το κοινωνικό έδαφος, καμία επικοινωνιακή καμπάνια δεν μπορεί να το αναπληρώσει.

Όπως λέει και ο λαός, ό,τι σπείρεις, θερίζεις.
Η σπορά της αλαζονείας, του πελατειακού κράτους και της άνισης μεταχείρισης παράγει αναπόφευκτα κοινωνική αντίδραση.

Το τίμημα δεν είναι επικοινωνιακό.
Είναι πολιτικό.
Και είναι σωρευτικό.

Γράφει ο Πασχάλης Θ. Τόσιος