Η Alice Zeniter, μέσα από το βραβευμένο της έργο Η τέχνη της απώλειας (εκδόσεις Πόλις, μετάφραση Έφης Κορομηλά), αφηγείται με συγκλονιστικό τρόπο την πορεία μιας οικογένειας Καβύλων από την Αλγερία, που βρέθηκε στο μάτι του κυκλώνα του πολέμου ανεξαρτησίας (1954–1962) και στη συνέχεια αναγκάστηκε να πάρει τον δρόμο του εκπατρισμού προς τη Γαλλία.

Η ιστορία των harkis

Η Zeniter εστιάζει στους λεγόμενους harkis –Αλγερινούς που δεν συνεργάστηκαν με το Μέτωπο Εθνικής Απελευθέρωσης (FLN) και βρέθηκαν στο στόχαστρο των νέων εθνικιστικών καθεστώτων μετά την ανεξαρτησία. Για εκείνους η επιλογή δεν ήταν απλή: όποιος συνεργαζόταν με τους αντάρτες κινδύνευε από τα φονικά αντίποινα των Γάλλων, όποιος κρατούσε αποστάσεις στιγματιζόταν ως προδότης από τους ίδιους τους συμπατριώτες του. Το αποτέλεσμα ήταν δραματικό: σφαγές, μαζικές διώξεις, εκπατρισμός στη Γαλλία.

Μόνο που ούτε η «μητέρα-πατρίδα» Γαλλία τους δέχτηκε με ανοιχτές αγκάλες. Αντίθετα, τους περιόρισε για δεκαπέντε χρόνια σε στρατόπεδα «υποδοχής» που περισσότερο θύμιζαν φυλακές, ενώ η κοινωνία τους αντιμετώπιζε με καχυποψία και ρατσισμό. Έτσι, η οικογένεια που παρακολουθούμε στο μυθιστόρημα βρέθηκε διπλά ανεπιθύμητη: ξένη στην Αλγερία, ξένη και στη Γαλλία.

Σιωπές και γενιές

Η Zeniter παρακολουθεί τρεις γενιές:

• Την πρώτη, που κουβαλάει το τραύμα του ξεριζωμού και ζει στη φτώχεια και στη σιωπή, χωρίς να μιλά ποτέ στα παιδιά για το χαμένο παρελθόν.

• Τη δεύτερη, που επιχειρεί να αφομοιωθεί στη γαλλική κοινωνία, να αφήσει πίσω τα πατριαρχικά ήθη, αλλά παραμένει στο περιθώριο, πάντα «οι Άραβες».

• Την τρίτη, που αποφασίζει να αναμετρηθεί με την κληρονομιά της, ταξιδεύει στην Αλγερία και ανακαλύπτει πως η «πατρίδα» της είναι μια χώρα ξένη, μια κοινωνία αυταρχική και μια ταυτότητα που δεν της ανήκει ολοκληρωτικά.

Η συνειδητοποίηση είναι σκληρή: δεν υπάρχει επιστροφή σε μια ιδεατή «χαμένη πατρίδα». Η ταυτότητα είναι πάντα σύνθετη, πολλαπλή και δυναμική, πλεγμένη από μνήμες, σιωπές και απώλειες.

Η γραφή της Zeniter

Η μεγάλη δύναμη του βιβλίου είναι η γραφή της Zeniter: χωρίς ωραιοποιήσεις, χωρίς εύκολες καταδίκες, χωρίς αφηρημένα «διδάγματα». Οι ήρωες της δεν είναι ούτε αγιοποιημένοι ούτε δαιμονοποιημένοι· είναι άνθρωποι γεμάτοι αντιφάσεις, φόβους, αμφιθυμίες. Ο αναγνώστης συχνά αναγνωρίζει δικές του εμπειρίες στις εσωτερικές τους φωνές, ακόμη κι αν προέρχονται από έναν ξένο κόσμο. Αυτή η αυθεντικότητα είναι το στίγμα της μεγάλης λογοτεχνίας.

Ένα βιβλίο που μιλά για όλους μας

Η Τέχνη της Απώλειας δεν είναι απλώς ένα ιστορικό μυθιστόρημα για τον αλγερινογαλλικό πόλεμο. Είναι μια οικουμενική ιστορία για το τι σημαίνει να χάνεις πατρίδα, να κουβαλάς σιωπές, να ζεις στο περιθώριο, να αναζητάς ποιος πραγματικά είσαι. Και γι’ αυτό μιλά και σε μας: σε μια κοινωνία όπου η μνήμη, η ταυτότητα και η αίσθηση του ανήκειν παραμένουν ανοιχτές πληγές.