Κάποτε, πριν χρόνια, ήρθε στο γραφείο μου ένας
νεαρός 19 ετών, σπουδαστής σε ένα δημόσιο ΙΕΚ
μαγειρικής. Το παράπονό του ήταν ότι φοβόταν
να απομακρυνθεί από το σπίτι του και να
μετακινηθεί σε άλλη πόλη. Η μόνη διαδρομή που
άντεχε ήταν από το σπίτι στη σχολή και πίσω.
Πώς θα πήγαινε φαντάρος; Η αναβολή λόγω
σπουδών τον κάλυπτε, αλλά τι θα γινόταν μετά;
Η δυσκολία του επηρέαζε σημαντικά την
ποιότητα της ζωής του, καθώς απέφευγε εξόδους
με φίλους σε κοντινές πόλεις ή εκδρομές. Με
λεωφορεία, τρένα, πλοία; Καμία συζήτηση! Είναι
αλήθεια ότι η καθημερινότητα από αυτονόητη
γίνεται βάσανο όταν έχουμε τέτοιους φόβους.
Όλα ξεκίνησαν μετά από μια σχολική εκδρομή
στο Λύκειο, όπου βίωσε το πρώτο επεισόδιο
πανικού, που τον οδήγησε στο Νοσοκομείο. Από
εκεί και πέρα, το πρωταρχικό συναίσθημα
μπλέχτηκε με την ιδέα ότι θα του ξανασυμβεί το
ίδιο, κάθε φορά που βρισκόταν σε παρόμοιες
συνθήκες. Αυτόματα, εμφανίζονταν αρνητικές
σκέψεις που μεγάλωναν το φόβο του. Ο αρχικός
φόβος έγινε φοβία.
Εξαιρετική η επίδραση της γενίκευσης, που
πολλές φορές αδικεί και βασανίζει. Σκέψου και
άλλα καθημερινά ζητήματα, όπως τη γενίκευση
ότι οι γυναίκες είναι κακοί οδηγοί ή ότι οι άντρες
μπορούν να μαστορεύουν μικροβλάβες στο σπίτι.
Με αυτές τις γενικεύσεις δημιουργούνται
προκαταλήψεις και κοινωνικά στερεότυπα.
Γενικεύοντας και παίρνοντας μια κατάσταση ως
δεδομένη, είναι σαν να βλέπεις παντού τοίχους.
Αδικείς και τον άλλον και τον εαυτό σου. Και
είναι αλήθεια, ο νους μας πιο εύκολα «δένει»
παρά επιλύει.
Οι ψυχαναλυτές θα σου πουν: «Πες μου τι
φοβάσαι και θα σου πω τι σου έχει συμβεί» (D.
Winnicot), και εννοούν ότι οι φόβοι δεν είναι
πρόσφατη υπόθεση, αλλά απόρροια αρνητικών
συναισθημάτων ή άλυτων εσωτερικών
συγκρούσεων που έχουν χτιστεί σιγά-σιγά.
Ο φόβος, σαν πρωτογενές και αυτοπροστατευτικό
συναίσθημα, μαζί με τη σκέψη και τη γενίκευση,
δημιουργούν ένα σύμπλεγμα που συμπορεύεται
μαζί μας. Άλλος φοβάται το ασανσέρ, άλλος τα
ύψη, άλλος την κοινωνική έκθεση ή τα
αεροπλάνα, τα έντομα κτλ. Ο φόβος συνοδεύεται
από την ιδέα: «Θα συμβεί το ίδιο» επειδή «κάτι
πάθαμε όταν...».
«Ανδρέα, σκέψου αντικειμενικά! Μπορείς να
αποδείξεις ότι αυτό θα συμβαίνει πάντα όταν
ταξιδεύεις μακριά από την πόλη σου;» τον
ρώτησα μια μέρα. «Πάρε, για παράδειγμα, τη
ζύμη σαμπλέ που μάθατε πρόσφατα. Την
έφτιαξες ξανά στο σπίτι;»
«Αρκετές φορές,» απάντησε.
«Ακολούθησες την ίδια διαδικασία; Σου βγήκε
πάντα ίδια;»
«Όχι. Μπορεί να έφταιγε το αλεύρι ή κάποιο
μικρό λάθος...»
«Γιατί λοιπόν να συμβεί το ίδιο με το πρώτο σου
επεισόδιο πανικού; Αντίθετα, θα ήταν χρήσιμο να
το ξαναζήσεις, για να δεις τι λειτουργεί και τι όχι!
Εξάλλου, έχουμε μάθει πολλές τεχνικές
αντιμετώπισης μαζί».
Έτσι προετοίμαζα σιγά σιγά το «ξεπροβόδισμά»
του. Αποφάσισε μετά τη σχολή να μην ανανεώσει
την αναβολή του στο στρατό. Δεν είχα νέα του
μετά.
Ο φόβος είναι ψευδή ή λανθασμένα στοιχεία που
βιώνουμε ως αληθινά. Λέμε: «Θα κλειστώ αν
μπω στο ασανσέρ» και το αποφεύγουμε, ακόμη κι
αν το κτίριο έχει πολλά πατώματα. Κάνουμε
αερόβια γυμναστική ανεβαίνοντας σκάλες,
γυμνάζουμε γάμπες και οπίσθια, θα έλεγε ένας
γυμναστής. Κάνε το, όμως, χωρίς φόβο και
πάθος! Όχι γιατί σε καθοδηγεί ένα φάντασμα, ένα
κάτι που μπορεί να μη συμβεί ποτέ.
Με το φόβο, καταλήγουμε να ζούμε ψεύτικα, με
συναγερμούς που χτυπούν άσκοπα, χάνουμε
στιγμές ζωής και νιώθουμε αποτυχημένοι.
Αν αρχίσεις να σκέφτεσαι αντικειμενικά, αν
αναρωτηθείς κατά πόσο μπορείς να αποδείξεις
ότι θα συμβεί αυτό που φοβάσαι, αμέσως νιώθεις
πιο ελεύθερος, πιο συγκεντρωμένος, πιο δυνατός
απέναντι στα άγχη και τους φόβους.
Ο γενικευμένος φόβος είναι κάτι ψεύτικο που
βιώνεται ως αληθινό, χωρίς καμία αντικειμενική
απόδειξη.
Ο Ανδρέας είναι πλέον 36 ετών. Με λιγότερα
μαλλιά και με μια ξενική προφορά που μου έκανε
εντύπωση όταν τον συνάντησα πριν ένα χρόνο.
Το χαμογελαστό, παιχνιδιάρικο βλέμμα του όμως
ήταν εκείνο που μ’ έκανε να τον αναγνωρίσω.
Δουλεύει στη Γερμανία, είναι υπεύθυνος σε μια
διεθνή αλυσίδα εστίασης και ταξιδεύει σε όλο τον
κόσμο. Θυμήσου, αυτός που δεν μπορούσε να
φύγει από το σπίτι του!
«Όταν θα νιώσεις ότι τα κατάφερες, θα μου
φέρεις ένα ταψί γλυκό φτιαγμένο από τα χεράκια
σου» του είπα στην τελευταία μας συνεδρία. Και
το έκανε την ημέρα που τον ξαναείδα. Ήρθε
κρατώντας το περήφανα και γέμισε την ψυχή μου
συγκίνηση.
«Δεν μπορώ να αποδείξω ότι θα συμβούν αυτά
που φοβάμαι» μου είπε, «αλλά μπορώ να
αποδείξω ότι δεν τα φοβάμαι πλέον. Η ζωή είναι
μπροστά μου».
Το σύμπτωμα του Ανδρέα ήταν ο τρόπος να
αντέξει μια άλυτη εσωτερική σύγκρουση.
Φοβόταν να φύγει μακριά από τους δικούς του,
αλλά και να αφήσει μόνη τη χρόνια καταθλιπτική
μητέρα του, ξεβολεύοντας ταυτόχρονα τον
απόντα συναισθηματικά πατέρα του. Το
σύμπτωμα δεν ήταν το ίδιο το πρόβλημα, αλλά η
πρόσκαιρη «λύση» του.
«Έκανες ό,τι μπορούσες τότε» του είπα. «Καιρός
να δοκιμάσεις καινούριους, πιο λειτουργικούς
τρόπους».
Οι γόρδιοι δεσμοί λύθηκαν. Βίρα τις άγκυρες!
Οι αρχαίοι θεωρούσαν τον Φόβο, γιο του Άρη και
της Αφροδίτης -φοβερός συνδυασμός, θα έλεγαν
και οι αστρολόγοι! Είχε δίδυμο αδελφό τον
Δείμο, τον Τρόμο. Θυμήσου, λέμε συχνά «φόβος
και τρόμος». Στον γαλαξία μας τους
παρατηρούμε να συνοδεύουν τον πλανήτη Άρη,
όπως και στη μυθολογία συνόδευαν τον θεό
στους πολέμους. Στο DNA τους όμως έχουν και
αρκετή Αφροδίτη, τη θεά της ομορφιάς! Ο φόβος
έχει μέσα του και λίγη ομορφιά.
Όσο πλησιάζεις τον φόβο σου, τόσο περισσότερο
τον γνωρίζεις και μαθαίνεις τον εαυτό σου. Αν
συνεχίζεις να τον κατηγορείς επειδή υπάρχει,
χάνεις. Κάνε το αντίθετο: στήσε το «τηλεσκόπιό»
σου και γνώρισέ τον.
Θυμήσου τους εφήβους -πόσο μας φοβίζουν με
αυτά που λένε, ίσα ίσα για να δοκιμάσουν τις
αντοχές μας. Ή την παροιμία: «Σκυλί που
γαβγίζει, δεν δαγκώνει». Μην μένεις μόνο σε ό,τι
φαίνεται από μακριά.
Οι φόβοι μας, από εχθροί, μπορούν να γίνουν
σύμμαχοι, οδηγώντας μας στα «αχαρτογράφητα
ύδατα» του εαυτού μας - εκεί όπου κρύβονται
δυνάμεις και δεξιότητες που ούτε φανταζόμαστε.
«Όταν φοβάσαι, πάρε πέτρες», θα σου έλεγε ο
θεός Άρης. «Σκέψου αντικειμενικά» θα
εννοούσε. Τι μπορείς να αποδείξεις ότι θα
συμβεί; Πάρε μια ανάσα και σκέψου λογικά -
όπως έκανε ο μικρός Δαβίδ απέναντι στον Γολιάθ
και σκέφτηκε έξυπνα πού ακριβώς να σημαδέψει.
«Όταν φοβάσαι, πλησίασε την ψυχή σου. Μην τη
μαλώνεις που δεν τα καταφέρνει» θα σου έλεγε η
θεά Αφροδίτη. Όσο πιο κοντά είσαι στην ψυχή
σου, τόσο πιο πολύ θα ανακαλύψεις την ομορφιά
που κρύβεις ντροπαλά πίσω από τον θορυβώδη
φόβο σου. Και αυτή η ομορφιά θα νικήσει όλους
τους εχθρούς, μέσα σου και έξω σου.
Σκέψου αντικειμενικά.
Μη μαλώνεις τον εαυτό σου που δεν τα
καταφέρνει.
Πλησίασε την ψυχή σου – κι εκείνη θα στο
ανταποδώσει.
νεαρός 19 ετών, σπουδαστής σε ένα δημόσιο ΙΕΚ
μαγειρικής. Το παράπονό του ήταν ότι φοβόταν
να απομακρυνθεί από το σπίτι του και να
μετακινηθεί σε άλλη πόλη. Η μόνη διαδρομή που
άντεχε ήταν από το σπίτι στη σχολή και πίσω.
Πώς θα πήγαινε φαντάρος; Η αναβολή λόγω
σπουδών τον κάλυπτε, αλλά τι θα γινόταν μετά;
Η δυσκολία του επηρέαζε σημαντικά την
ποιότητα της ζωής του, καθώς απέφευγε εξόδους
με φίλους σε κοντινές πόλεις ή εκδρομές. Με
λεωφορεία, τρένα, πλοία; Καμία συζήτηση! Είναι
αλήθεια ότι η καθημερινότητα από αυτονόητη
γίνεται βάσανο όταν έχουμε τέτοιους φόβους.
Όλα ξεκίνησαν μετά από μια σχολική εκδρομή
στο Λύκειο, όπου βίωσε το πρώτο επεισόδιο
πανικού, που τον οδήγησε στο Νοσοκομείο. Από
εκεί και πέρα, το πρωταρχικό συναίσθημα
μπλέχτηκε με την ιδέα ότι θα του ξανασυμβεί το
ίδιο, κάθε φορά που βρισκόταν σε παρόμοιες
συνθήκες. Αυτόματα, εμφανίζονταν αρνητικές
σκέψεις που μεγάλωναν το φόβο του. Ο αρχικός
φόβος έγινε φοβία.
Εξαιρετική η επίδραση της γενίκευσης, που
πολλές φορές αδικεί και βασανίζει. Σκέψου και
άλλα καθημερινά ζητήματα, όπως τη γενίκευση
ότι οι γυναίκες είναι κακοί οδηγοί ή ότι οι άντρες
μπορούν να μαστορεύουν μικροβλάβες στο σπίτι.
Με αυτές τις γενικεύσεις δημιουργούνται
προκαταλήψεις και κοινωνικά στερεότυπα.
Γενικεύοντας και παίρνοντας μια κατάσταση ως
δεδομένη, είναι σαν να βλέπεις παντού τοίχους.
Αδικείς και τον άλλον και τον εαυτό σου. Και
είναι αλήθεια, ο νους μας πιο εύκολα «δένει»
παρά επιλύει.
Οι ψυχαναλυτές θα σου πουν: «Πες μου τι
φοβάσαι και θα σου πω τι σου έχει συμβεί» (D.
Winnicot), και εννοούν ότι οι φόβοι δεν είναι
πρόσφατη υπόθεση, αλλά απόρροια αρνητικών
συναισθημάτων ή άλυτων εσωτερικών
συγκρούσεων που έχουν χτιστεί σιγά-σιγά.
Ο φόβος, σαν πρωτογενές και αυτοπροστατευτικό
συναίσθημα, μαζί με τη σκέψη και τη γενίκευση,
δημιουργούν ένα σύμπλεγμα που συμπορεύεται
μαζί μας. Άλλος φοβάται το ασανσέρ, άλλος τα
ύψη, άλλος την κοινωνική έκθεση ή τα
αεροπλάνα, τα έντομα κτλ. Ο φόβος συνοδεύεται
από την ιδέα: «Θα συμβεί το ίδιο» επειδή «κάτι
πάθαμε όταν...».
«Ανδρέα, σκέψου αντικειμενικά! Μπορείς να
αποδείξεις ότι αυτό θα συμβαίνει πάντα όταν
ταξιδεύεις μακριά από την πόλη σου;» τον
ρώτησα μια μέρα. «Πάρε, για παράδειγμα, τη
ζύμη σαμπλέ που μάθατε πρόσφατα. Την
έφτιαξες ξανά στο σπίτι;»
«Αρκετές φορές,» απάντησε.
«Ακολούθησες την ίδια διαδικασία; Σου βγήκε
πάντα ίδια;»
«Όχι. Μπορεί να έφταιγε το αλεύρι ή κάποιο
μικρό λάθος...»
«Γιατί λοιπόν να συμβεί το ίδιο με το πρώτο σου
επεισόδιο πανικού; Αντίθετα, θα ήταν χρήσιμο να
το ξαναζήσεις, για να δεις τι λειτουργεί και τι όχι!
Εξάλλου, έχουμε μάθει πολλές τεχνικές
αντιμετώπισης μαζί».
Έτσι προετοίμαζα σιγά σιγά το «ξεπροβόδισμά»
του. Αποφάσισε μετά τη σχολή να μην ανανεώσει
την αναβολή του στο στρατό. Δεν είχα νέα του
μετά.
Ο φόβος είναι ψευδή ή λανθασμένα στοιχεία που
βιώνουμε ως αληθινά. Λέμε: «Θα κλειστώ αν
μπω στο ασανσέρ» και το αποφεύγουμε, ακόμη κι
αν το κτίριο έχει πολλά πατώματα. Κάνουμε
αερόβια γυμναστική ανεβαίνοντας σκάλες,
γυμνάζουμε γάμπες και οπίσθια, θα έλεγε ένας
γυμναστής. Κάνε το, όμως, χωρίς φόβο και
πάθος! Όχι γιατί σε καθοδηγεί ένα φάντασμα, ένα
κάτι που μπορεί να μη συμβεί ποτέ.
Με το φόβο, καταλήγουμε να ζούμε ψεύτικα, με
συναγερμούς που χτυπούν άσκοπα, χάνουμε
στιγμές ζωής και νιώθουμε αποτυχημένοι.
Αν αρχίσεις να σκέφτεσαι αντικειμενικά, αν
αναρωτηθείς κατά πόσο μπορείς να αποδείξεις
ότι θα συμβεί αυτό που φοβάσαι, αμέσως νιώθεις
πιο ελεύθερος, πιο συγκεντρωμένος, πιο δυνατός
απέναντι στα άγχη και τους φόβους.
Ο γενικευμένος φόβος είναι κάτι ψεύτικο που
βιώνεται ως αληθινό, χωρίς καμία αντικειμενική
απόδειξη.
Ο Ανδρέας είναι πλέον 36 ετών. Με λιγότερα
μαλλιά και με μια ξενική προφορά που μου έκανε
εντύπωση όταν τον συνάντησα πριν ένα χρόνο.
Το χαμογελαστό, παιχνιδιάρικο βλέμμα του όμως
ήταν εκείνο που μ’ έκανε να τον αναγνωρίσω.
Δουλεύει στη Γερμανία, είναι υπεύθυνος σε μια
διεθνή αλυσίδα εστίασης και ταξιδεύει σε όλο τον
κόσμο. Θυμήσου, αυτός που δεν μπορούσε να
φύγει από το σπίτι του!
«Όταν θα νιώσεις ότι τα κατάφερες, θα μου
φέρεις ένα ταψί γλυκό φτιαγμένο από τα χεράκια
σου» του είπα στην τελευταία μας συνεδρία. Και
το έκανε την ημέρα που τον ξαναείδα. Ήρθε
κρατώντας το περήφανα και γέμισε την ψυχή μου
συγκίνηση.
«Δεν μπορώ να αποδείξω ότι θα συμβούν αυτά
που φοβάμαι» μου είπε, «αλλά μπορώ να
αποδείξω ότι δεν τα φοβάμαι πλέον. Η ζωή είναι
μπροστά μου».
Το σύμπτωμα του Ανδρέα ήταν ο τρόπος να
αντέξει μια άλυτη εσωτερική σύγκρουση.
Φοβόταν να φύγει μακριά από τους δικούς του,
αλλά και να αφήσει μόνη τη χρόνια καταθλιπτική
μητέρα του, ξεβολεύοντας ταυτόχρονα τον
απόντα συναισθηματικά πατέρα του. Το
σύμπτωμα δεν ήταν το ίδιο το πρόβλημα, αλλά η
πρόσκαιρη «λύση» του.
«Έκανες ό,τι μπορούσες τότε» του είπα. «Καιρός
να δοκιμάσεις καινούριους, πιο λειτουργικούς
τρόπους».
Οι γόρδιοι δεσμοί λύθηκαν. Βίρα τις άγκυρες!
Οι αρχαίοι θεωρούσαν τον Φόβο, γιο του Άρη και
της Αφροδίτης -φοβερός συνδυασμός, θα έλεγαν
και οι αστρολόγοι! Είχε δίδυμο αδελφό τον
Δείμο, τον Τρόμο. Θυμήσου, λέμε συχνά «φόβος
και τρόμος». Στον γαλαξία μας τους
παρατηρούμε να συνοδεύουν τον πλανήτη Άρη,
όπως και στη μυθολογία συνόδευαν τον θεό
στους πολέμους. Στο DNA τους όμως έχουν και
αρκετή Αφροδίτη, τη θεά της ομορφιάς! Ο φόβος
έχει μέσα του και λίγη ομορφιά.
Όσο πλησιάζεις τον φόβο σου, τόσο περισσότερο
τον γνωρίζεις και μαθαίνεις τον εαυτό σου. Αν
συνεχίζεις να τον κατηγορείς επειδή υπάρχει,
χάνεις. Κάνε το αντίθετο: στήσε το «τηλεσκόπιό»
σου και γνώρισέ τον.
Θυμήσου τους εφήβους -πόσο μας φοβίζουν με
αυτά που λένε, ίσα ίσα για να δοκιμάσουν τις
αντοχές μας. Ή την παροιμία: «Σκυλί που
γαβγίζει, δεν δαγκώνει». Μην μένεις μόνο σε ό,τι
φαίνεται από μακριά.
Οι φόβοι μας, από εχθροί, μπορούν να γίνουν
σύμμαχοι, οδηγώντας μας στα «αχαρτογράφητα
ύδατα» του εαυτού μας - εκεί όπου κρύβονται
δυνάμεις και δεξιότητες που ούτε φανταζόμαστε.
«Όταν φοβάσαι, πάρε πέτρες», θα σου έλεγε ο
θεός Άρης. «Σκέψου αντικειμενικά» θα
εννοούσε. Τι μπορείς να αποδείξεις ότι θα
συμβεί; Πάρε μια ανάσα και σκέψου λογικά -
όπως έκανε ο μικρός Δαβίδ απέναντι στον Γολιάθ
και σκέφτηκε έξυπνα πού ακριβώς να σημαδέψει.
«Όταν φοβάσαι, πλησίασε την ψυχή σου. Μην τη
μαλώνεις που δεν τα καταφέρνει» θα σου έλεγε η
θεά Αφροδίτη. Όσο πιο κοντά είσαι στην ψυχή
σου, τόσο πιο πολύ θα ανακαλύψεις την ομορφιά
που κρύβεις ντροπαλά πίσω από τον θορυβώδη
φόβο σου. Και αυτή η ομορφιά θα νικήσει όλους
τους εχθρούς, μέσα σου και έξω σου.
Σκέψου αντικειμενικά.
Μη μαλώνεις τον εαυτό σου που δεν τα
καταφέρνει.
Πλησίασε την ψυχή σου – κι εκείνη θα στο
ανταποδώσει.
#SerresParatiritis
