Ευτυχισμένος, πλούσιος, τάφος, καλότυχος. Ολβιος τάφος. Δεν υπάρχει επιτυχέστερο και συγχρόνως συγκλονιστικότερο οξύμωρο σχήμα. Τι μπορει να έχει ένας τάφος πέρα από ένα νεκρό σώμα σε αποσύνθεση και δυσοσμία, ή ολίγα «οστέα γεγυμνωμένα»; Πώς μπορεί ένας τάφος να είναι ευτυχής και καλότυχος, αφού σε αυτόν τελειώνει η ζωή:

Και όμως! Ο κανόνας του μεγάλου Σαββάτου, από τον οποίο και το παραπάνω τροπάριο, με τις 33 στροφές του ο εκτενέστερος, ο μελωδικότερος και ο θεολογικότερος κανόνας της Μεγ. Εβδομάδας, το ασύγκριτο και μεγαλειώδες αυτό ποίημα «Κύματι θαλάσσης…» όχι μόνο διαλαλεί και ψάλει τον «όλβιο τάφο» του Χριστού, αλλά και περιγράφει όλο τον πλούτο των ευλογιών που από τον ανεωγμένο αυτόν τάφο εκπηγάζουν με τις γνωστές για το ανθρώπινο γένος σωτηριώδεις συνέπειες, δικαιολογώντας έτσι το τολμηρό, θαυμάσιο όμως οξύμωρο σχήμα : «Όλβιος τάφος».

Πλούσιος ο Πανάγιος αυτός τάφος, συνεχίζει ο Άγιος Κοσμάς, γιατί «..ζωής θησαυρός θείος αναδέδεικται εις σωτηρίαν ημών..». Δεν είναι, λοιπόν, ο τάφος του Χριστού το τέλος της ζωής, αλλά η πηγή της ζωής, η αρχή της ζωής , μίας ζωής ανακαινισμένης, μίας πλούσιας ζωής. Γιατί από αυτόν τον τάφο του Χριστού, θα εκπηγάσουν όλες οι σωτηρίες για το ανθρώπινο γένος ευλογίες, όπως ψάλλουν χιλιάδες αναστάσιμα τροπάρια, και ιδιαίτερα ο κανόνας του Πάσχα: «θανάτου εορτάζομεν νέκρωσιν, Άδου την καθαίρεσιν, άλλης βιοτής, της αιωνίου απαρχήν…» και «Δεύτε πόμα πίωμεν καινόν, ουκ εκ πέτρας αγόνου τερατουργούμενων, αλλ΄αφθαρσίας πηγήν, εκ τάφου ομβρήσαντος Χριστού..». Πώς να μη είναι όλβιος, πλούσιος και καλότυχος, ένας τέτοιος τάφος…

Ακόμη, όπως η οξύγραφος κάλαμος του Αγίου Κοσμά γράφει στο επικό αυτό ποίημα του, ο τάφος του Χριστού, ο Όλβιος τάφος, είναι ο χώρος, είναι η παλαίστρα, όπου ο Άδης, ο θάνατος στη σύγκρουση του με τον αρχηγό της ζωής  τραυματίζεται θανάσιμα και εκμηδενίζεται: «Τέτρωται Άδης εν τη καρδία δεξάμενος τον τρωθένα λόγχη την πλευράν, και σθένει πυρί θείω δαπανώμενος…». Ο Σταυρός του Χριστού, ως ξύλινη ρομφαία διαπερνά την καρδία του Άδη. Το τραύμα είναι θανάσιμο, και σε λίγο με την Ανάσταση του Χριστού ο θάνατος θα νεκρωθεί, όπως ψάλλει ο μαθητής και αδερφός του Κοσμά Ιωάννης ο Δαμασκηνός στον κανόνα του Πάσχα καθώς παραπάνω αναφέραμε: «Θανάτου εορτάζομεν νέκρωσιν…». Ο αρχηγός της ζωής «… η των όλων ζωή» καταδέχεται να ενταφιαστεί «Την εν τάφο δέχεται κατάθεσιν». Όμως αυτόν τον τάφο «πηγήν εγέρσεως δείκνυσι» αναδεικνύει αυτόν τον τάφο πηγής αναστάσεως και ζωής «εις σωτηρίαν ημών…» Όλβιος όντως τάφος…

Η θεολογία όμως αυτού του κανόνος είναι ανεξάντλητη. Για μία ολοκληρωμένη ερμηνεία του δεν θα αρκούσαν όλες οι  στήλες της φιλοξενης εφημερίδας. Θα περιοριστούμε λοιπόν, στον εντοπισμό μόνον των κυριοτέρων θεολογικών αληθειών του κειμένου.

Α) «Ηπλωσας τας παλάμας (εν σταυρώ) και ήνωσας τα το πριν διεστώτα …» Είναι η καταλλαγή, η συμφιλίωση, η ένωση Θεού  και ανθρώπων με τον σταυρό του Κυρίου. Μία αλήθεια διάχυτη σε όλο το έργο.

Β) Το Βασίλειο του Άδη και ο φόβος του θανάτου, που τόσο εφόβιζαν τον άνθρωπο εκμηδενίζονται με τον θάνατο, την ταφή και την Ανάσταση του Χριστού. Ο θρόνος του φοβερού δυνάστη γκρεμίζεται: «Συ δυναστών διέκοψας κράτος αγαθέ…» και «Ο Άδης Λόγε συναντήσαςσε…τω φρικτώ της μορφής σου διαπεφώνηκεν.» Έμεινε άψυχος ο Άδης αντικρύζοντας την φοβερή σου όψη.

Γ) Από τον ανανεωγμένο τάφο του Χριστού γεννιέται καινούργιος κόσμος, «… παράγεις γαρ τα σύμπαντα και καινοποιείς…», Η ανακαίνιση αυτή του κόσμου, και η αφθαρτοποίηση του φθαρτού είναι η κεντρική ιδέα του έργου, την οποία πλαισιώνον και συμπληρώνουν  όλες οι υπόλοιπες αλήθειες του έπους.

Δ) «Η εν σταυρό Θεία θεία κένωσις», η θεϊκή συγκατάβαση και ταπείνωση που κορυφώθηκε πάνω στο Σταυρό και που συγκλόνισε ακόμη και τα άψυχα, είναι ακόμη μία αλήθεια του ποιήματος.

Ε) Η απελευθέρωση των «απ αιωνίος δεσμίων», μία αλήθεια που δίνει ελπίδα και χαρά σε όλες τις γενεές των πιστών, διαλαλείτε πανηγυρικά σε όλες σχεδόν τις στροφές του κανόνα.

ΣΤ) Ο πραγματικός θάνατος του Χριστού (χωρισμός ψυχής και σώματος) και η αφθαρσία του σώματος του Χριστού στο τάφο είναι μία αλήθεια που ο Άγιος Κοσμάς διατυπώνει με ιδιαίτερη φροντίδα, ώστε να μη είναι δυνατή κάθε παρερμηνεία της. Μία αλήθεια που και ο Ιωάννης Δαμασκηνός, ο κορυφαίος υμνογράφος της ορθοδοξίας, επιμένει να τονίζει σε εκατοντάδες αναστάσιμους ύμνους του προκειμένου να θωρακίσει τους πιστούς κατά των αιρετικών (Ευτυχιανών και Δοκητών), που ηρνούντο την ανθρώπινη φύση του Χριστού.

Η διαδικασία αποσύνθεσης δεν ξεκίνησε ποτέ στο νεκρό σώμα του Χριστού μέσα στον τάφο διότι εκεί παρούσα, ενωμένη αχώριστα με το σώμα, ήταν η θεότητα του Χριστού, όπως και με την ψυχή του Χριστού, που δεν εγκαταλείφθηκε μόνη στον Άδη. Αυτή (η Θεότης), είναι η συνεκτική δύναμη, γράφει ο Άγιος Κοσμάς, που αποτρέπει την αποσύνθεση, είναι η ζωηφόρος αρχή , που θα αναστήσει το νεκρό σώμα. Όλβιος πράγματι, ο τάφος.

Ζ) Τον επίλογο του μεγάλου αυτού έπους αποτελεί η τελευταία ωδή, η Θ΄, όπου από τα ίδια θεανθρώπινα χείλη προαναγγέλλεται η ανάσταση του Χριστού και η λύτρωση του ανθρώπινου γένους, «…τον Αδάμ συν την Εύα λυτρούμαι Παγγενή, και τη τρίτη ημέρα εξεναστήσομαι».

Οι δημιουργοί αυτού του μεγάλου έργου σύμφωνα με τις πληροφορίες του Τριωδίου είναι τρείς. Πρώτος ο Κοσμάς, επίσκοπος Μαϊουμά, έγραψε στις αρχές του 8^ου αιώνα το τετραώδιο (ΣΤ΄, Ζ΄, Η΄και Θ΄ ωδές). Ένα αιώνα αργότερα η μοναχή Κασσία (Κασσιανή) συμπλήρωσε το τετραώδιο του Κοσμά με άλλες τέσσαρες ωδές (Α΄, Γ΄, Δ΄, Ε΄). Τέλος ο Μάρκος, ο επίσκοπος Ιδρούντος (Οράντο της Ιταλίας) στις αρχές του Ι΄αιώνα αντικατέστησε τις τέσσερις ωδές της Κασσιανής με δικές του, κράτησε όμως τους ειρμούς από τις ωδές αυτές, δίνοντας έτσι στον κανόνα τη σημερινή του μορφή. Κατά τη γνώμη μας ο παρόν κανόνας μαζί με τον κανόνα του Πάσχα είναι τα κορυφαία ποιητικά έργα της Ορθόδοξης υμνολογίας.

Η λογοτεχνική αρτιότητα των δύο αυτών ποιημάτων (πλουσιότατο λεξιλόγιο, ζωντανές εικόνες, πρωτοτυπία εκφράσεων, σχήματα λόγου, καλλολογικά στοιχεία), οι συγκλονιστικές αλήθειες και η θεολογική του πληρότητα, προ πάντων όμως η γλυκύτατη μουσική επένδυση, καθιστούν τα δύο αυτά ποιήματα τέλεια και ανεπανάληπτα στο είδος τους. Σημειώνουμε τέλος, ότι ο κανόνας του Μεγ. Σαββάτου είναι μεν ο «εξόδιος Ύμνος και ωδή επιτάφιος» (ο Κύριος είναι νεκρός στον Τάφο), αλλά και τα μηνύματα της αναστάσεων του Χριστού και της ανακαίνισης του κόσμου, διάσπαρτα μέσα σε αυτόν έρχονται απ όλες τις στροφές του έργου (ήχος πλ. Β΄ειρμολογικός) κάθε άλλο παρά θλιβερή είναι, αφού μα αυτήν τονίζεται τόσο η σοβαρότητα όσο και η γλυκιά ελπίδα της αναστάσεως.

Συνιστούμε στους αναγνώστες να ακούσουν αυτόν τον κανόνα μέσα στο φυσικό του χώρο και χρόνο, στην Ιερή ακολουθία του Όρθρου του Μεγ. Σαββάτου (Μ. Παρασκευή βράδυ). Μέσα στον Ιερό Ναό, εν μέσω ιερού κλίματος και του Εκκλησιάσματος. Είναι βέβαιο, όταν και οι Ιεροψάλτες βοηθούν με την καλλιφωνία τους, ότι εκεί πραγματοποιείται. Η τέλεια επαφή με το ιερό κείμενο και προκύπτει η ανάλογη ωφέλεια.  Η δική μας παρούσα προσπάθεια στόχο έχει να πληροφορήσει τον πιστό και να τον βοηθήσει στην προσέγγιση των ιερών κειμένων.

Καλή Ανάσταση

Αλέξανδρος Θεοδωρίδης

Θεολόγος-Πρωτοψάλτης