Η ιστορία της τέχνης είναι γεμάτη από διάσημους άνδρες δημιουργούς: Λεονάρντο ντα Βίντσι, Βίνσεντ Bαν Γκογκ, Πάμπλο Πικάσο, Σαλβαντόρ Νταλί. Ονόματα που έχουν χαραχτεί στη συλλογική μνήμη ως ιδιοφυΐες, ποπ είδωλα, οραματιστές. Οι ιστορίες τους έχουν ειπωθεί ξανά και ξανά, η φήμη τους δεν αμφισβητείται στο χρηματιστήριο της τέχνης και σε κάποιες περιπτώσεις το έργο τους συνοδεύτηκε από αντίστοιχες χρηματικές απολαβές.

Αλλά τι γίνεται με τις γυναίκες που άφησαν εξίσου το αποτύπωμά τους στην ιστορία της τέχνης; Καλλιτέχνιδες που όχι μόνο έσπρωξαν τα όρια της δημιουργίας, αλλά και της ίδιας της κοινωνίας; Το έργο τους συχνά αγνοήθηκε, αποσιωπήθηκε ή -στην πιο εξοργιστική εκδοχή της ιστορίας- αποδόθηκε λανθασμένα σε άνδρες ομότεχνους.

Για την Ημέρα της Γυναίκας, επιλέξαμε δέκα εμβληματικές γυναίκες καλλιτέχνιδες που άλλαξαν το τοπίο της τέχνης, με την Γιαγιόι Κουσάμα να στέκεται σήμερα στην κορυφή των σύγχρονων εικαστικών.

Φυσικά, η λίστα θα μπορούσε να είναι πολύ μεγαλύτερη – η ιστορία είναι γεμάτη από καλλιτέχνιδες που έσπασαν κανόνες, αψήφησαν εμπόδια και διαμόρφωσαν την τέχνη όπως τη γνωρίζουμε. Αυτές οι δέκα, όμως, είναι ένα δείγμα της δύναμης, του ταλέντου και της αντοχής που χρειάστηκε για να χαράξουν τον δικό τους δρόμο.

Artemisia Gentileschi (1593-1656) – Βιάστηκε, αλλά διεκδίκησε τη ζωή της

Μετά τον γάμο της, μετακόμισε στη Φλωρεντία, όπου έγινε η πρώτη γυναίκα μέλος της Accademia delle Arti del Disegno. Έζησε και εργάστηκε στη Ρώμη, τη Νάπολη και την Αγγλία, συνεργαζόμενη με αυλές και προστάτες των τεχνών, αλλά κυρίως προχώρησε με την ίδια της τη δύναμη. Τα έργα της, έντονα και γεμάτα πάθος, έδιναν πρωταγωνιστικό ρόλο σε δυναμικές γυναικείες μορφές – τίποτα εύθραυστο, τίποτα υποταγμένο. Η Ιουδήθ αποκεφαλίζει τον Ολοφέρνη είναι η απόλυτη εκδίκηση σε καμβά: ωμή, αιματηρή, επιβλητική. Ίσως και μια καλλιτεχνική απάντηση στη δική της τραυματική εμπειρία.

Αιώνες αργότερα, η Αρτεμίζια συνεχίζει να εμπνέει και να διεκδικεί τη θέση που της αξίζει στην ιστορία της τέχνης. Το όνομά της αναφέρεται στο εμβληματικό έργο της Τζούντι Σικάγο “Το Δείπνο”, ενώ η Rauda Jamis αφηγήθηκε τη ζωή της στο μυθιστορηματικό “Artemisia ou La Renommée”. Μια γυναίκα που δεν έμεινε στη σκιά κανενός.

Élisabeth Louise Vigée Le Brun (1755-1842) – Ζωγράφος της Μαρίας Αντουανέτας

Η Élisabeth Louise Vigée Le Brun, γνωστή και ως Madame Le Brun, ήταν μια από τις πιο εξέχουσες πορτρετίστες της Ευρώπης στα τέλη του 18ου αιώνα. Αυτοδίδακτη και αφοσιωμένη στην τέχνη της, κατάφερε να ξεχωρίσει σε μια εποχή που οι γυναίκες ζωγράφοι αντιμετώπιζαν σημαντικά εμπόδια. Χάρη στο ταλέντο και την ατμόσφαιρα των έργων της, έγινε η αγαπημένη ζωγράφος της Μαρίας Αντουανέτας, αποτυπώνοντας με μοναδικό τρόπο τη βασιλική αυλή του Ancien Régime.

Με την υποστήριξη της βασίλισσας, σε ηλικία μόλις 28 ετών, έγινε μία από τις τέσσερις γυναίκες που έγιναν δεκτές στη Γαλλική Ακαδημία Τεχνών. Τα πορτρέτα της, που χαρακτηρίζονταν από φυσικότητα και ζεστασιά, ξεχώριζαν από τα πιο επιτηδευμένα έργα των ανδρών συναδέλφων της. Το ύφος της κινούταν ανάμεσα στο ροκοκό και στον αναδυόμενο νεοκλασικισμό, δημιουργώντας μια αισθητική που γοήτευε τους αριστοκράτες της εποχής.

Η Γαλλική Επανάσταση την ανάγκασε να εγκαταλείψει το Παρίσι, αλλά αυτό δεν ανέκοψε την πορεία της. Ταξίδεψε σε ολόκληρη την Ευρώπη – Φλωρεντία, Νάπολη, Βιέννη, Αγία Πετρούπολη, Βερολίνο – λαμβάνοντας διαρκώς νέες παραγγελίες από βασιλείς, ευγενείς, διανοούμενους και καλλιτέχνες. Εξελέγη μέλος σε ακαδημίες τέχνης δέκα διαφορετικών πόλεων και άφησε πίσω της μια τεράστια καλλιτεχνική κληρονομιά: περίπου 660 πορτρέτα και 200 τοπία.

Σήμερα, έργα της φιλοξενούνται σε κορυφαία μουσεία του κόσμου, όπως το Λούβρο, το Ερμιτάζ, η Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου και το Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης της Νέας Υόρκης, διατηρώντας ζωντανή την παρουσία της στον χώρο της τέχνης και της ιστορίας.

Berthe Morisot (1841 – 1895) – “Αξίζω όσο και οι άντρες καλλιτέχνες”

“Δεν νομίζω ότι υπήρξε ποτέ άνδρας που να αντιμετωπίζει μια γυναίκα ως ισότιμη και αυτό είναι το μόνο που θα ζητούσα, γιατί ξέρω ότι αξίζω όσο και αυτοί».
Η Berthe Marie Pauline Morisot ήταν Γαλλίδα ζωγράφος και μέλος του κύκλου των ζωγράφων στο Παρίσι, που έγιναν γνωστοί ως ιμπρεσιονιστές. Σήμερα θεωρείται μια από τις μεγαλύτερες γυναίκες καλλιτέχνιδες.  Χαρακτηρίστηκε από τον Gustave Geffroy το 1894 ως μία από τις «les trois grandes dames» του ιμπρεσιονισμού (τις τρεις μεγάλες κυρίες) μαζί με τη Marie Bracquemond και τη Mary Cassatt. Γεννημένη σε εύπορη αστική γαλλική οικογένεια, ήταν η δισέγγονη του διάσημου ζωγράφου του ροκοκό Ζαν-Ονορέ Φραγκονάρ.

Το 1864, η Morisot εξέθεσε για πρώτη φορά στο ιδιαίτερα αξιόλογο Salon de Paris. Η Morisot είχε στενή σχέση με τον συνάδελφο καλλιτέχνη Édouard Manet, και τελικά παντρεύτηκε τον αδελφό του. Ο Μανέ ζωγράφισε αρκετά πορτρέτα της. Η τέχνη της επικεντρωνόταν σε οικιακές σκηνές και προτιμούσε να δουλεύει με παστέλ, ακουαρέλα σε λεπτές αποχρώσεις και κάρβουνο. Το έργο της που είχε θεματικές κομψότητας και ελαφρότητας σε όλη του τη διάρκεια επικρίθηκε συχνά ως υπερβολικά “θηλυκό”. Το 1890 η Morisot έγραψε στο ημερολόγιό της για τους αγώνες της να την πάρουν στα σοβαρά ως γυναίκα καλλιτέχνιδα, αναφέροντας: «Δεν νομίζω ότι υπήρξε ποτέ άνδρας που να αντιμετώπισε μια γυναίκα ως ισότιμη και αυτό είναι το μόνο που θα ζητούσα, γιατί ξέρω ότι αξίζω όσο και αυτοί».

Hilma af Klint (Swedish, 1862-1944) – Αποτύπωνε αόρατες δυνάμεις της ψυχής

Η έκθεση “Hilma af Klint: Paintings for the Future” στο Guggenheim παραμένει η πιο δημοφιλής στην ιστορία του μουσείου, αποδεικνύοντας την καθυστερημένη, αλλά θριαμβευτική αναγνώριση μιας καλλιτέχνιδας που υπήρξε πρωτοπόρος της αφηρημένης τέχνης.

Η Hilma af Klint, Σουηδή ζωγράφος και μυστικίστρια, δημιούργησε αφηρημένους πίνακες χρόνια πριν από τους Wassily Kandinsky και Kazimir Malevich, καταρρίπτοντας την καθιερωμένη αφήγηση της καλλιτεχνικής πρωτοπορίας. Από νωρίς έδειξε κλίση στην τέχνη και σπούδασε στη Βασιλική Ακαδημία Καλών Τεχνών της Στοκχόλμης, όπου της παραχωρήθηκε αργότερα στούντιο.

Καθοριστική για την πορεία της ήταν η συνάντησή της με την Anna Cassel και η δημιουργία της ομάδας “Οι Πέντε”, ενός κύκλου γυναικών καλλιτεχνών (την πρώτη από τις τέσσερις γυναίκες: Cassel, Cornelia Cederberg, Sigrid Hedman και Mathilda Nilsson) ) που εμβάθυναν στον πνευματισμό και εξερευνούσαν την τέχνη ως μέσο επικοινωνίας με ανώτερες διαστάσεις. Από το 1896, η af Klint πειραματίστηκε με το αυτόματο σχέδιο, αναπτύσσοντας μια μοναδική γεωμετρική γλώσσα που αποτύπωνε αόρατες δυνάμεις της φύσης, του σύμπαντος και της ανθρώπινης ψυχής.

Το έργο της, γεμάτο συμβολισμούς και φιλοσοφικές αναζητήσεις, έμεινε για δεκαετίες στη σκιά, καθώς η ίδια πίστευε πως ο κόσμος δεν ήταν ακόμη έτοιμος να το κατανοήσει. Μόνο με την έκθεση στο Guggenheim, δεκαετίες μετά τον θάνατό της, η Hilma af Klint αναγνωρίστηκε ως μια αληθινή πρωτοπόρος που επαναπροσδιόρισε τα όρια της αφηρημένης τέχνης.

Georgia O’Keeffe (1887-1986) – Σημαντική μορφή του αμερικανικού μοντερνισμού

Το 2014, ο πίνακας Jimson Weed της O’Keeffe του 1932 πωλήθηκε για 44.405.000 δολάρια, υπερτριπλάσιο του προηγούμενου παγκόσμιου ρεκόρ δημοπρασίας για οποιαδήποτε γυναίκα καλλιτέχνη.
Η Georgia O’Keeffe που έχει αναγνωριστεί ως η «μητέρα του αμερικανικού μοντερνισμού» προερχόταν από ταπεινή αφετηρία. Γεννήθηκε στις 15 Νοεμβρίου 1887 σε ένα αγροτόσπιτο στην πόλη Sun Prairie του Ουισκόνσιν και οι γονείς της ήταν γαλακτοπαραγωγοί. Το 1905, η O’Keeffe ξεκίνησε τη σοβαρή επίσημη καλλιτεχνική της εκπαίδευση στη Σχολή του Ινστιτούτου Τέχνης του Σικάγο, όπου κατατάχθηκε στην κορυφή της τάξης της, και στη συνέχεια στο Art Students League της Νέας Υόρκης. Μετά τις σπουδές της θέλησε να γίνει μια σημαντική μορφή του αμερικανικού μοντερνισμού.

Το 1915 η O’Keeffe ήταν από τους πρώτους Αμερικανούς καλλιτέχνες που δημιούργησαν ένα αμιγώς αφηρημένο έργο τέχνης, σε αντίθεση με το κυρίαρχο κίνημα του αμερικανικού ρεαλισμού.  Αργότερα στην καριέρα της η ιστορικός τέχνης Linda Nochlin ερμήνευσε το Black Iris III (1926) ως μορφολογική μεταφορά για τα γυναικεία γεννητικά όργανα, αλλά η O’Keeffe απέρριψε αυτή την ερμηνεία, υποστηρίζοντας ότι πρόκειται απλώς για εικόνες λουλουδιών.

Μετά το θάνατό της στις 20 Νοεμβρίου 2014, το έργο της Ο’Κίφι Jimson Weed/White Flower No 1 (1932) πωλήθηκε για 44.405.000 δολάρια το 2014 σε δημοπρασία στην κληρονόμο της Walmart Alice Walton, υπερτριπλάσιο από το προηγούμενο παγκόσμιο ρεκόρ δημοπρασίας για οποιαδήποτε γυναίκα καλλιτέχνη.

Eugenia Huici Arguedas de Errázuriz  (1860-1951) – Την ζωγράφισαν καλλιτέχνες

Η Eugenia Errázuriz, Χιλιανή με βασκική καταγωγή, ήταν προστάτιδα του μοντερνισμού και ηγέτιδα του στυλ στο Παρίσι από το 1880 έως τον 20ό αιώνα, άνοιξε το δρόμο για τη μοντερνιστική μινιμαλιστική αισθητική που θα υιοθετούσε στη μόδα η Coco Chanel. Κατά τη διάρκεια της ζωής της είχε εξαιρετική επιρροή στην Ευρώπη στην τέχνη, τη λογοτεχνία, τη μουσική και τη διακόσμηση εσωτερικών χώρων ως μούσα και προστάτιδα. Στον κύκλο των φίλων και των προστατευόμενων της συγκαταλέγονταν ο Πάμπλο Πικάσο, ο Ιγκόρ Στραβίνσκι και ο Ζαν Κοκτώ. Μια δυναμική και όμορφη γυναίκα, την ζωγράφισαν καλλιτέχνες όπως οι Jaques Emile Blanche, John Singer Sargent, Boldini, Chartran, Hellen, Madrazo, Conder και Picasso.

Frida Kahlo (1907-1954) – Διερεύνησε ζητήματα ταυτότητας, φύλου και φυλής

Η Μεξικανή ζωγράφος Φρίντα Κάλο έγινε γνωστή για τα πολλά πορτρέτα, τις αυτοπροσωπογραφίες και τα έργα της, εμπνευσμένα από τη φύση και τα κειμήλια του Μεξικού. Εμπνευσμένη από τη λαϊκή κουλτούρα της χώρας της, διερεύνησε ζητήματα ταυτότητας, μετα-αποικιοκρατίας, φύλου, τάξης και φυλής στη μεξικανική κοινωνία. Αν και έμεινε ανάπηρη από πολιομυελίτιδα ως παιδί, η Kahlo ήταν μια πολλά υποσχόμενη φοιτήτρια που κατευθυνόταν προς την ιατρική σχολή, μέχρι που υπέστη ένα ατύχημα με λεωφορείο σε ηλικία δεκαοκτώ ετών, το οποίο της προκάλεσε δια βίου πόνο και ιατρικά προβλήματα. Το έργο της Κάλο ως καλλιτέχνιδας παρέμεινε σχετικά άγνωστο μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1970, όταν το έργο της ανακαλύφθηκε εκ νέου από ιστορικούς τέχνης και πολιτικούς ακτιβιστές. Μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1990, είχε γίνει όχι μόνο μια αναγνωρισμένη προσωπικότητα στην ιστορία της τέχνης, αλλά θεωρήθηκε επίσης ως σύμβολο για τους Τσικάνος, το κίνημα του φεμινισμού και το κίνημα LGBTQ+. Το έργο της συνεχίζει να εμπνέει τους καλλιτέχνες σήμερα.

Lee Krasner (1908 – 1984)

Η Lenore «Lee» Krasner γεννήθηκε στη Νέα Υόρκη το 1908 και πέθανε στην ίδια πόλη το 1984. Οι Ρωσοεβραίοι γονείς της ήταν μετανάστες που είχαν φύγει από τη Ρωσία. Από την παιδική της ηλικία, η Krasner ήξερε ότι ήθελε να γίνει καλλιτέχνης και αργότερα θυμόταν: «ήταν [ξεκάθαρο] ότι το “αντικείμενό” μου θα ήταν ο εαυτός μου…» Η Αμερικανίδα αφηρημένη εξπρεσιονίστρια ζωγράφος, με έντονη εξειδίκευση στο κολάζ, ήταν παντρεμένη με τον Jackson Pollock, ο οποίος σε όλη τη διάρκεια της καριέρας της επισκίασε τη συμβολή της στον κόσμο της τέχνης. Σήμερα η Krasner θεωρείται πλέον ως μια βασική μεταβατική φιγούρα εντός της αφαίρεσης και της αμερικανικής τέχνης, η οποία συνέδεσε την τέχνη των αρχών του 20ού αιώνα με τις νέες ιδέες της μεταπολεμικής Αμερικής.Το έργο της “χτυπάει” υψηλές τιμές σε δημοπρασίες και είναι επίσης μία από τις λίγες γυναίκες καλλιτέχνες που έχουν κάνει αναδρομική έκθεση στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης και στο Barbican.

Peggy Guggenheim (1898 – 1979) – “Δεν είμαι συλλέκτης έργων τέχνης. Είμαι ένα μουσείο”

… Με αυτή τη φράση, η Peggy Guggenheim συμπύκνωσε το πάθος, την αφοσίωση και την επαναστατική της προσέγγιση στην τέχνη. Για εκείνη, η συλλογή δεν ήταν χόμπι ούτε επένδυση· ήταν το έργο της ζωής της.

Γεννημένη το 1898 στη Νέα Υόρκη, κληρονόμος της πλούσιας οικογένειας Guggenheim, η Peggy μεγάλωσε σε έναν κόσμο πολυτέλειας, αλλά η ψυχή της ανήκε στη μποέμικη σκηνή της Ευρώπης. Ο πατέρας της, Benjamin Guggenheim, χάθηκε στον Τιτανικό, ενώ ο θείος της, Solomon R. Guggenheim, ίδρυσε το θρυλικό ίδρυμα που φέρει το όνομά του.

Το 1938, στα 39 της, άνοιξε τη γκαλερί Guggenheim Jeune στο Λονδίνο, κάνοντας το πρώτο της βήμα ως πρωτοπόρος της σύγχρονης τέχνης. Όταν ξέσπασε ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος, μετακόμισε στο Παρίσι, αποφασίζοντας να «αγοράζει έναν πίνακα την ημέρα». Μέσα στο χάος της Ευρώπης, συγκέντρωσε αριστουργήματα των Georges Braque, Salvador Dalí, Piet Mondrian, Robert Delaunay και Francis Picabia—έργα που, αν δεν τα είχε διασώσει, ίσως είχαν χαθεί για πάντα.

Μετά τον πόλεμο, εγκαταστάθηκε στη Βενετία και το 1949 παρουσίασε τη συλλογή της στην Μπιενάλε. Εκεί, στις όχθες του Μεγάλου Καναλιού, στο παλάτσο Venier dei Leoni, έζησε το υπόλοιπο της ζωής της, περιτριγυρισμένη από τα έργα που αγάπησε και τους καλλιτέχνες που ανέδειξε.

Σήμερα, το μουσείο Peggy Guggenheim Collection είναι ένας από τους πιο σημαντικούς χώρους μοντέρνας τέχνης στην Ευρώπη—ένα ζωντανό μνημείο σε μια γυναίκα που δεν ακολούθησε τους κανόνες, αλλά τους άλλαξε για πάντα.

Yayoi Kusama (1929-σήμερα) – Princess of Polka Dots

Η σύγχρονη Γιαπωνέζα καλλιτέχνης Yayoi Kusama γεννήθηκε στο Matsumoto της Ιαπωνίας το 1929. Το πολύπλευρο έργο της – το οποίο περιλαμβάνει τα πάντα, από τη ζωγραφική και τη γλυπτική μέχρι το σχεδιασμό μόδας, τη συγγραφή και την εγκατάσταση – “καρποφόρησε” για πρώτη φορά στη Νέα Υόρκη της δεκαετίας του 1960.

Η Yayoi είναι αναμφίβολα πιο γνωστή για τα Infinity Mirror Rooms – μια σειρά από καθηλωτικές εγκαταστάσεις και καλειδοσκοπικά περιβάλλοντα που στεγάζονται στην Tate Modern του Λονδίνου. Μία από τις μεγαλύτερες εγκαταστάσεις της Yayoi μέχρι σήμερα είναι το Infinity Mirrored Room – Filled with the Brilliance of Life, το οποίο εκτίθεται παράλληλα με τον Πολυέλαιο της Θλίψης – ένα δωμάτιο που δημιουργεί την ψευδαίσθηση ενός ατελείωτου σύμπαντος κρυστάλλινων πολυελαίων.
Μεγάλο μέρος του έργου της Yayoi είναι εμπνευσμένο από τις εμπειρίες της ως νεαρό κορίτσι – συγκεκριμένα από μια παραίσθηση όπου βρέθηκε σε ένα χωράφι με λουλούδια. Τα λουλούδια, όπως εξηγεί, έμοιαζαν με πουά που έφταναν μέχρι εκεί που μπορούσε να δει και την έκαναν να αισθάνεται ότι μπορεί να εξαφανιστεί ή να «αυτο-διαγραφεί». Η επιρροή αυτής της εμπειρίας στο έργο της ήταν αυτή που της χάρισε το παρατσούκλι «Princess of Polka Dots».
Η Yayoi Kusama λέει: «Η Γη μας είναι μόνο ένα πουά ανάμεσα σε εκατομμύρια αστέρια στο σύμπαν. Τα πουά είναι ένας δρόμος προς το άπειρο. Όταν εξαφανίζουμε τη φύση και το σώμα μας με πουά, γινόμαστε μέρος της ενότητας του περιβάλλοντός μας».

Πηγή: www.news247.gr