Για πρώτη φορά με τόσο καθαρό τρόπο, το ΣτΕ αποδέχεται ότι καμία συνταγματική διάταξη δεν μπορεί να λειτουργεί αυτοτελώς, αποκομμένη από τις δεσμεύσεις που απορρέουν από την ένταξη της χώρας στην ευρωπαϊκή έννομη τάξη. Η ερμηνεία του Συντάγματος «υπό το πρίσμα του ενωσιακού δικαίου» δεν παρουσιάζεται πλέον ως εξαίρεση, αλλά ως κανονιστική αναγκαιότητα. Πρόκειται για επιλογή με βαρύ θεσμικό φορτίο, διότι αναδιατάσσει τις ισορροπίες μεταξύ εθνικής κυριαρχίας και ευρωπαϊκής έννομης τάξης.

Σε αυτό το πλαίσιο, η απόφαση του ΣτΕ αποκτά σημασία που υπερβαίνει το αντικείμενό της. Εγγράφεται πλέον στο νομικό οπλοστάσιο της Ευρωπαϊκής Εισαγγελίας (EPPO), όχι ως άμεση βάση άσκησης ποινικής δίωξης — κάτι τέτοιο θα ήταν νομικά αβάσιμο — αλλά ως νομολογιακό προηγούμενο που ενισχύει μια πάγια ευρωπαϊκή τάση: την αποδόμηση εθνικών θεσμικών φραγμών όταν αυτοί καταλήγουν να λειτουργούν ως μηχανισμοί ατιμωρησίας.

Το ελληνικό άρθρο 86 περί ευθύνης υπουργών αποτελεί εδώ και χρόνια χαρακτηριστικό παράδειγμα τέτοιου φραγμού. Μια διάταξη που, αντί να εγγυάται τη λογοδοσία, έχει εξελιχθεί σε θεσμική ασπίδα, ικανή να αναστέλλει ή να ματαιώνει τον ουσιαστικό έλεγχο πολιτικών προσώπων. Ιδίως σε υποθέσεις με ευρωπαϊκή διάσταση, το άρθρο 86 έχει λειτουργήσει επανειλημμένα ως εμπόδιο στην πλήρη άσκηση των αρμοδιοτήτων της Ευρωπαϊκής Εισαγγελίας.

Η σημασία της απόφασης του ΣτΕ έγκειται ακριβώς στο ότι νομιμοποιεί ερμηνευτικά την υπεροχή του ενωσιακού δικαίου έναντι εθνικών συνταγματικών ρυθμίσεων, όχι θεωρητικά αλλά πρακτικά. Δημιουργεί έτσι ένα ακόμη κρίσιμο επιχείρημα για την Ευρωπαϊκή Εισαγγελία: ότι οι εθνικές συνταγματικές ιδιαιτερότητες δεν μπορούν να επικαλούνται ως γενικευμένο άλλοθι όταν διακυβεύεται η ουσία της ευρωπαϊκής έννομης τάξης και η προστασία των κοινών ευρωπαϊκών συμφερόντων.

Δεν πρόκειται για θεσμική εκτροπή. Πρόκειται για το αναπόφευκτο αποτέλεσμα μιας πραγματικότητας στην οποία η εθνική ατιμωρησία συγκρούεται με την ευρωπαϊκή έννομη τάξη. Η Ελλάδα καλείται πλέον να επιλέξει αν θα συνεχίσει να αντιμετωπίζει το Σύνταγμα ως ασπίδα εξουσίας ή ως θεμέλιο λογοδοσίας. Διότι όταν η ερμηνεία μετατρέπεται σε εργαλείο υπέρβασης πολιτικών αδιεξόδων, τότε ο εξωτερικός θεσμικός έλεγχος παύει να είναι απειλή και γίνεται αναγκαιότητα.

Η απόφαση του ΣτΕ δεν επιλύει το πρόβλημα του άρθρου 86. Όμως το απογυμνώνει. Και αυτό, σε ένα περιβάλλον αυξανόμενης ευρωπαϊκής επιτήρησης, ίσως αποδειχθεί το πιο καθοριστικό της αποτέλεσμα.

Γράφει ο Πασχάλης Θ. Τόσιος