ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ
Όταν ο χρόνος αφηγείται... Δώδεκα ιστορίες από το παρελθόν
ΠΑΥΛΟΣ ΤΣΑΚΙΡΙΔΗΣ - Δεύτερη έκδοση
ΠΑΥΛΟΣ ΤΣΑΚΙΡΙΔΗΣ - Δεύτερη έκδοση
Εύκολα θα αναρωτηθείς, φίλε αναγνώστη, γιατί αυτές τις στενόχωρες ιστορίες; Γιατί αναφέρεσαι
σ’ αυτή τη δύσκολη εποχή που μάτωσε η πατρίδα μας; Την απάντηση σίγουρα θα την πάρεις όταν
τελειώσεις όλο το βιβλίο.
Από μικρός έμαθα να ακούω ιστορίες και παραμύθια. Η γιαγιά και ο παππούς απέφευγαν να μι-
λήσουν για τις δύσκολες μέρες στην «πατρίδα» όπως έλεγαν. Όμως υπήρχαν «τα Παρακάθε» και το
«Παστάλιασμα του καπνού» τις κρύες μέρες του χειμώνα, τότε που μαζεύονταν οι γεροντότεροι στο
χωριό μου, την Βυρώνεια και άρχιζαν τα «μεσέλε», τις ιστορίες.
Όλα αυτά τα ροφούσα αχόρταγα. Έτσι μαθητής του εξαταξίου Γυμνασίου με ένα μικρό μαγνη-
τόφωνο με ενσωματωμένο μικρόφωνο κατέγραψα τις πρώτες αφηγήσεις για τον Πόντο και τη ζωή
στις Αλησμόνητες Πατρίδες. Μετά τα πρώτα χρόνια φοιτητικής ζωής στη Θεσσαλονίκη απέκτησα
την Ζενίθ, την πρώτη φωτογραφική μου μηχανή και ένα μεταχειρισμένο μαγνητόφωνο και άρχισα
τις πρώτες συνεντεύξεις.
Θυμάμαι με νοσταλγία τον Ιωσήφ Τσακιρίδη, τον ήρωα της πρώτης ιστορίας, τον Δανιήλ Δανιη-
λίδη τον Αγκόπ των φυλακών Κερκύρας, τον καθηγητή του Πανεπιστημίου της Βιέννης Πολυχρόνη
Ενεπεκίδη, τον Θόδωρο Αγγελόπουλο στα γυρίσματα της ταινίας το «Μετέωρο Βήμα του πελαργού»
στη Βυρώνεια. Τον Υφυπουργό Εξωτερικών κ. Ιακώβου και τον Παναγιώτη Κοτανίδη παππού 100
χρόνων όταν μετέφερα τρόφιμα και φάρμακα στην Γεωργία τον Δεκέμβριο του 1993. Ακολούθησε
η Μπίλιανα Πλάβιτσ, η αντιπρόεδρος της Κυβέρνησης των Σέρβων της Βοσνίας και πολλές άλλες
ιστορίες και έφτασα στο 2002 όταν τοποθετήθηκα διευθυντής στο Γυμνάσιο Νιγρίτας.
Θα μου επιτρέψετε μια μικρή παρένθεση για την αναφορά μου σε έναν απλό πολίτη που ανέφε-
ρα, τον Δανιήλ Δανιηλίδη τον Αγκόπ των φυλακών Κερκύρας για να αντιληφθούμε την σκληρότητα
των καταστάσεων της εποχής εκείνης.
Ο Δανιήλ κατηγορήθηκε από την γυναίκα συγχωριανού του για την δολοφονία του άνδρα της.
Φυλακίσθηκε σε ισόβια και μεταφέρθηκε στις φυλακές Κερκύρας. Εκεί κάθε βράδυ έκανε τον Αγκόπ
σε αυτοσχέδια μονόπρακτα σ’ εκείνους τους πατριώτες που οδηγούνταν την επόμενη μέρα σε εκτέ-
λεση. Μετά από 8 χρόνια φυλακή αθωώνεται και επιστρέφει στο σπίτι του και το παιδί του τον λέει:
«Θείο που ήσουν τόσα χρόνια;». «Αυτό δεν μπορούσα να το αντέξω» μου είπε σε μία αφήγησή του.
Η συγχωριανή του πήγε και του ζήτησε συγγνώμη και του είπε: «με υποχρέωσαν να καταθέσω στο
δικαστήριο γιατί θα μου έκοβαν την σύνταξη συμμοριοπλήκτου».
Στη Νιγρίτα ο Δημήτρης Δάπης με βοήθησε μαζί με τον κ. Παλπάνα να γνωρίσω την κόρη του
Μιχάλη Μπογατζόπουλου για τα γεγονότα της Κατοχής και τα προβλήματα στο Γυμνάσιο Νιγρίας.
Το ημερολόγιο του Νίκου Φακή που μου έδωσε η κόρη του Ελένη με βοήθησαν στη συγγραφή του
βιβλίου «Ζήλος παιδείας» που εκδόσαμε με την Χρυσάνθη Σταμπουλή το 2005.
Αγαπητοί μου φίλοι, η Νιγρίτα ίσως είναι η πόλη του Νομού Σερρών που τράβηξε τόσα πολλά,
την δύσκολη εκείνη περίοδο, γι’ αυτό τιμήθηκε με τον πολεμικό σταυρό Α ́ τάξεως το 1946.
Δεν είμαι ιστορικός, ούτε συγγραφέας μυθιστορημάτων. Απλά κατέγραψα και καταγράφω γε-
γονότα που συνέβησαν στην ευρύτερη περιοχή του Ν. Σερρών. Προσπάθησα τις προσωπικές μου
απόψεις να τις κρατήσω μακριά και κατέγραψα τα γεγονότα γυρεύοντας αρχεία, απαγορευμένες
εφημερίδες, εφημερίδες εποχής σε οικογενειακές φωτογραφίες και σε ληξιαρχεία των χωριών του
Νομού.
Με όλες τις ιστορίες είχα κάποια σχέση. Για την εκτέλεση του Μπογατζόπουλου γνωρίστηκα με
την κόρη του Μαρία και ζωντάνεψε μια προσωπική φιλία που άντεξε 7 χρόνια, μέχρι που κοιμήθηκε
για πάντα η Μαρία στην Ορμύλια Χαλκιδικής.
Για την αποφράδα μέρα στη Νιγρίτα, 21 Ιουλίου 1947, δεν θα έγραφα τίποτε αν δεν υπήρχε η
φωτογραφία που μου παραχώρησε ο πρώην δήμαρχος Νιγρίτας Κασακόγιας Θανάσης και η Ελένη
Φακή που μου παραχώρησε το ημερολόγιο του πατέρα της Νίκου Φακή. «Ελένη σε ευχαριστώ θερ-
μά».
Για τη σφαγή του Προμαχώνα υπήρχε σιγή όλα αυτά τα χρόνια όπως και σε άλλες εκτελέσεις.
Όμως η αφήγηση του τελευταίου επιζόντα Θόδωρου Αφατίδη έσβησε όλες μου τις αντιρρήσεις για
την ιστορία του Προμαχώνα. Ο Θόδωρος Αφατίδης πέθανε πριν λίγα χρόνια μετά την αφήγηση.
Διαβάζοντας κάποιος τις ιστορίες αυτές ίσως δώσει δικές του απαντήσεις και καλά θα κάνει. Εγώ
θέλω να βλέπω τα πράγματα στην απλή τους μορφή τώρα που έχουν περάσει περισσότερα από 100
χρόνια.
Έδειξα και δείχνω προτίμηση στα ντοκουμέντα των σκοτεινών πλευρών της ιστορίας της ζωής
των πρωταγωνιστών των παραπάνω ιστοριών. Σε ελάχιστες περιπτώσεις απέφυγα να γράψω ονό-
ματα ατόμων που διεδραμάτισαν κάποιους ρόλους και ζουν ακόμη και σήμερα χωρίς να αλλοιώσω
την ουσία των γεγονότων.
Στη Νιγρίτα συγγενείς των θυμάτων μου ζήτησαν να κάνω έκληση σ’ αυτούς που γνωρίζουν το
μέρος που θάφτηκαν τα προσφιλή τους πρόσωπα ας μου το υποδείξουν για να μπορέσουν να ανά-
ψουν ένα κερί.
Το σίγουρο είναι ότι τα τελευταία χρόνια όλα αυτά στοίχειωναν μέσα μου, γινόταν επίμονα, πρω-
ταγωνιστούσαν βασανιστικά στις σκέψεις μου. Οι αφηγήσεις του Ιωσήφ του αντάρτη της οικογένει-
ας των «Τσαχούρ», η εκτέλεση των 26 παλληκαριών στο Ομαλό, η εκτέλεση του Νομάρχη Γρήγορα
και οι δολοφονίες του 1947 στη Νιγρίτα, η ιστορία των Μαργιουλέων, ο εμφύλιος, οι σκοτωμοί, οι
άνθρωποι που έφυγαν άδικα νωρίς...
Η έκδοση αυτή των ιστοριών επιβραδύνθηκε για να υπάρξει απόσταση από την περίοδο κατά
την οποία τα γεγονότα δημιούργησαν τις ιστορίες αυτές και για να μου δοθεί η δυνατότητα να συλ-
λέξω τα έγγραφα και τις φωτογραφίες και να απομαγνητοφωνήσω τις αφηγήσεις όλων των συμπα-
τριωτών μου που με άνοιξαν την καρδιά τους.
Έπρεπε όλα αυτά που γράφτηκαν να γίνουν σε κλίμα νηφαλιότητας και ηρεμίας στη σκέψη
ώστε, η καταγραφή των γεγονότων, κυρίως του Εμφυλίου πολέμου, να γίνει με άνεση και κυρίως με
αντικειμενικότητα.
Περνούσε ο καιρός και οι ιστορίες βάραιναν μέσα μου σαν χρέος δυσβάστακτο. Η δημοσίευσή
τους τελικά αποτελούσε τη μοναδική διέξοδο εκτόνωσης και λύτρωσης. Ίσως γιατί με τον τρόπο
αυτό μοιράζεις το βάρος και σε άλλους, απελευθερώνεις τις μνήμες, τους όρκους, το θυμό, την πί-
κρα. Σκορπάς τη σκόνη του παρελθόντος στο μέλλον ως μνημόσυνο και σπονδή γι’ αυτούς που
άθελά τους έγιναν πρωταγωνιστές στις μικρές ή μεγάλες ιστορίες.
Η πρώτη έκδοση κυκλοφόρησε το 2015 και εξαντλήθηκε φέτος τον Μάρτιο του 2025. Έτσι τον
Ιούνιο του 2025 αποφάσισα την δεύτερη έκδοση του βιβλίου. Οι ιστορίες έγιναν δώδεκα γιατί προ-
στέθηκε μία ακόμη με τίτλο «Οι τελευταίες σκληρές μέρες της Κατοχής στη Νιγρίτα», άρθρο που δη-
μοσιεύθηκε στα Σερραϊκά Σύμμεικτα της Εταιρείας Μελέτης και Έρευνας της Ιστορίας των Σερρών
(Ε.Μ.Ε.Ι.Σ.) το 2018.
σ’ αυτή τη δύσκολη εποχή που μάτωσε η πατρίδα μας; Την απάντηση σίγουρα θα την πάρεις όταν
τελειώσεις όλο το βιβλίο.
Από μικρός έμαθα να ακούω ιστορίες και παραμύθια. Η γιαγιά και ο παππούς απέφευγαν να μι-
λήσουν για τις δύσκολες μέρες στην «πατρίδα» όπως έλεγαν. Όμως υπήρχαν «τα Παρακάθε» και το
«Παστάλιασμα του καπνού» τις κρύες μέρες του χειμώνα, τότε που μαζεύονταν οι γεροντότεροι στο
χωριό μου, την Βυρώνεια και άρχιζαν τα «μεσέλε», τις ιστορίες.
Όλα αυτά τα ροφούσα αχόρταγα. Έτσι μαθητής του εξαταξίου Γυμνασίου με ένα μικρό μαγνη-
τόφωνο με ενσωματωμένο μικρόφωνο κατέγραψα τις πρώτες αφηγήσεις για τον Πόντο και τη ζωή
στις Αλησμόνητες Πατρίδες. Μετά τα πρώτα χρόνια φοιτητικής ζωής στη Θεσσαλονίκη απέκτησα
την Ζενίθ, την πρώτη φωτογραφική μου μηχανή και ένα μεταχειρισμένο μαγνητόφωνο και άρχισα
τις πρώτες συνεντεύξεις.
Θυμάμαι με νοσταλγία τον Ιωσήφ Τσακιρίδη, τον ήρωα της πρώτης ιστορίας, τον Δανιήλ Δανιη-
λίδη τον Αγκόπ των φυλακών Κερκύρας, τον καθηγητή του Πανεπιστημίου της Βιέννης Πολυχρόνη
Ενεπεκίδη, τον Θόδωρο Αγγελόπουλο στα γυρίσματα της ταινίας το «Μετέωρο Βήμα του πελαργού»
στη Βυρώνεια. Τον Υφυπουργό Εξωτερικών κ. Ιακώβου και τον Παναγιώτη Κοτανίδη παππού 100
χρόνων όταν μετέφερα τρόφιμα και φάρμακα στην Γεωργία τον Δεκέμβριο του 1993. Ακολούθησε
η Μπίλιανα Πλάβιτσ, η αντιπρόεδρος της Κυβέρνησης των Σέρβων της Βοσνίας και πολλές άλλες
ιστορίες και έφτασα στο 2002 όταν τοποθετήθηκα διευθυντής στο Γυμνάσιο Νιγρίτας.
Θα μου επιτρέψετε μια μικρή παρένθεση για την αναφορά μου σε έναν απλό πολίτη που ανέφε-
ρα, τον Δανιήλ Δανιηλίδη τον Αγκόπ των φυλακών Κερκύρας για να αντιληφθούμε την σκληρότητα
των καταστάσεων της εποχής εκείνης.
Ο Δανιήλ κατηγορήθηκε από την γυναίκα συγχωριανού του για την δολοφονία του άνδρα της.
Φυλακίσθηκε σε ισόβια και μεταφέρθηκε στις φυλακές Κερκύρας. Εκεί κάθε βράδυ έκανε τον Αγκόπ
σε αυτοσχέδια μονόπρακτα σ’ εκείνους τους πατριώτες που οδηγούνταν την επόμενη μέρα σε εκτέ-
λεση. Μετά από 8 χρόνια φυλακή αθωώνεται και επιστρέφει στο σπίτι του και το παιδί του τον λέει:
«Θείο που ήσουν τόσα χρόνια;». «Αυτό δεν μπορούσα να το αντέξω» μου είπε σε μία αφήγησή του.
Η συγχωριανή του πήγε και του ζήτησε συγγνώμη και του είπε: «με υποχρέωσαν να καταθέσω στο
δικαστήριο γιατί θα μου έκοβαν την σύνταξη συμμοριοπλήκτου».
Στη Νιγρίτα ο Δημήτρης Δάπης με βοήθησε μαζί με τον κ. Παλπάνα να γνωρίσω την κόρη του
Μιχάλη Μπογατζόπουλου για τα γεγονότα της Κατοχής και τα προβλήματα στο Γυμνάσιο Νιγρίας.
Το ημερολόγιο του Νίκου Φακή που μου έδωσε η κόρη του Ελένη με βοήθησαν στη συγγραφή του
βιβλίου «Ζήλος παιδείας» που εκδόσαμε με την Χρυσάνθη Σταμπουλή το 2005.
Αγαπητοί μου φίλοι, η Νιγρίτα ίσως είναι η πόλη του Νομού Σερρών που τράβηξε τόσα πολλά,
την δύσκολη εκείνη περίοδο, γι’ αυτό τιμήθηκε με τον πολεμικό σταυρό Α ́ τάξεως το 1946.
Δεν είμαι ιστορικός, ούτε συγγραφέας μυθιστορημάτων. Απλά κατέγραψα και καταγράφω γε-
γονότα που συνέβησαν στην ευρύτερη περιοχή του Ν. Σερρών. Προσπάθησα τις προσωπικές μου
απόψεις να τις κρατήσω μακριά και κατέγραψα τα γεγονότα γυρεύοντας αρχεία, απαγορευμένες
εφημερίδες, εφημερίδες εποχής σε οικογενειακές φωτογραφίες και σε ληξιαρχεία των χωριών του
Νομού.
Με όλες τις ιστορίες είχα κάποια σχέση. Για την εκτέλεση του Μπογατζόπουλου γνωρίστηκα με
την κόρη του Μαρία και ζωντάνεψε μια προσωπική φιλία που άντεξε 7 χρόνια, μέχρι που κοιμήθηκε
για πάντα η Μαρία στην Ορμύλια Χαλκιδικής.
Για την αποφράδα μέρα στη Νιγρίτα, 21 Ιουλίου 1947, δεν θα έγραφα τίποτε αν δεν υπήρχε η
φωτογραφία που μου παραχώρησε ο πρώην δήμαρχος Νιγρίτας Κασακόγιας Θανάσης και η Ελένη
Φακή που μου παραχώρησε το ημερολόγιο του πατέρα της Νίκου Φακή. «Ελένη σε ευχαριστώ θερ-
μά».
Για τη σφαγή του Προμαχώνα υπήρχε σιγή όλα αυτά τα χρόνια όπως και σε άλλες εκτελέσεις.
Όμως η αφήγηση του τελευταίου επιζόντα Θόδωρου Αφατίδη έσβησε όλες μου τις αντιρρήσεις για
την ιστορία του Προμαχώνα. Ο Θόδωρος Αφατίδης πέθανε πριν λίγα χρόνια μετά την αφήγηση.
Διαβάζοντας κάποιος τις ιστορίες αυτές ίσως δώσει δικές του απαντήσεις και καλά θα κάνει. Εγώ
θέλω να βλέπω τα πράγματα στην απλή τους μορφή τώρα που έχουν περάσει περισσότερα από 100
χρόνια.
Έδειξα και δείχνω προτίμηση στα ντοκουμέντα των σκοτεινών πλευρών της ιστορίας της ζωής
των πρωταγωνιστών των παραπάνω ιστοριών. Σε ελάχιστες περιπτώσεις απέφυγα να γράψω ονό-
ματα ατόμων που διεδραμάτισαν κάποιους ρόλους και ζουν ακόμη και σήμερα χωρίς να αλλοιώσω
την ουσία των γεγονότων.
Στη Νιγρίτα συγγενείς των θυμάτων μου ζήτησαν να κάνω έκληση σ’ αυτούς που γνωρίζουν το
μέρος που θάφτηκαν τα προσφιλή τους πρόσωπα ας μου το υποδείξουν για να μπορέσουν να ανά-
ψουν ένα κερί.
Το σίγουρο είναι ότι τα τελευταία χρόνια όλα αυτά στοίχειωναν μέσα μου, γινόταν επίμονα, πρω-
ταγωνιστούσαν βασανιστικά στις σκέψεις μου. Οι αφηγήσεις του Ιωσήφ του αντάρτη της οικογένει-
ας των «Τσαχούρ», η εκτέλεση των 26 παλληκαριών στο Ομαλό, η εκτέλεση του Νομάρχη Γρήγορα
και οι δολοφονίες του 1947 στη Νιγρίτα, η ιστορία των Μαργιουλέων, ο εμφύλιος, οι σκοτωμοί, οι
άνθρωποι που έφυγαν άδικα νωρίς...
Η έκδοση αυτή των ιστοριών επιβραδύνθηκε για να υπάρξει απόσταση από την περίοδο κατά
την οποία τα γεγονότα δημιούργησαν τις ιστορίες αυτές και για να μου δοθεί η δυνατότητα να συλ-
λέξω τα έγγραφα και τις φωτογραφίες και να απομαγνητοφωνήσω τις αφηγήσεις όλων των συμπα-
τριωτών μου που με άνοιξαν την καρδιά τους.
Έπρεπε όλα αυτά που γράφτηκαν να γίνουν σε κλίμα νηφαλιότητας και ηρεμίας στη σκέψη
ώστε, η καταγραφή των γεγονότων, κυρίως του Εμφυλίου πολέμου, να γίνει με άνεση και κυρίως με
αντικειμενικότητα.
Περνούσε ο καιρός και οι ιστορίες βάραιναν μέσα μου σαν χρέος δυσβάστακτο. Η δημοσίευσή
τους τελικά αποτελούσε τη μοναδική διέξοδο εκτόνωσης και λύτρωσης. Ίσως γιατί με τον τρόπο
αυτό μοιράζεις το βάρος και σε άλλους, απελευθερώνεις τις μνήμες, τους όρκους, το θυμό, την πί-
κρα. Σκορπάς τη σκόνη του παρελθόντος στο μέλλον ως μνημόσυνο και σπονδή γι’ αυτούς που
άθελά τους έγιναν πρωταγωνιστές στις μικρές ή μεγάλες ιστορίες.
Η πρώτη έκδοση κυκλοφόρησε το 2015 και εξαντλήθηκε φέτος τον Μάρτιο του 2025. Έτσι τον
Ιούνιο του 2025 αποφάσισα την δεύτερη έκδοση του βιβλίου. Οι ιστορίες έγιναν δώδεκα γιατί προ-
στέθηκε μία ακόμη με τίτλο «Οι τελευταίες σκληρές μέρες της Κατοχής στη Νιγρίτα», άρθρο που δη-
μοσιεύθηκε στα Σερραϊκά Σύμμεικτα της Εταιρείας Μελέτης και Έρευνας της Ιστορίας των Σερρών
(Ε.Μ.Ε.Ι.Σ.) το 2018.
#SerresParatiritis
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ
