ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ
Παναγιώτης Σταματόπουλος: «θέατρο μπορεί να γίνει και χωρίς ηθοποιούς»
Αρθρογραφώντας στην εφημερίδα «ΤΑ ΝΕΑ», στη δεκαετία του `80, γνωστός ηθοποιός-σκηνοθέτης και ενταγμένος στον αποκαλούμενο τότε «προοδευτικό» πολιτικό χώρο, σε άρθρο του για το θέατρο, ανάμεσα στ’άλλα μας είπε…«θέατρο μπορεί να γίνει και χωρίς ηθοποιούς».
Αρθρογραφώντας στην εφημερίδα «ΤΑ ΝΕΑ», στη δεκαετία του `80, γνωστός ηθοποιός-σκηνοθέτης και ενταγμένος στον αποκαλούμενο τότε «προοδευτικό» πολιτικό χώρο, σε άρθρο του για το θέατρο, ανάμεσα στ’άλλα μας είπε…«θέατρο μπορεί να γίνει και χωρίς ηθοποιούς».
Αποψη γενική και αόριστη φυσικά αφού, δεν διευκρίνιζε τι ακριβώς εννοούσε κι’αν η άποψή του…αφορούσε στους σπουδαγμένους της υποκριτικής τέχνης, επαγγελματίες ηθοποιούς. Υποστήριζε μόνο ότι…«το θέατρο σαν κοινωνική εκδήλωση, προϋπήρξε του ηθοποιού» και κάνοντας μια σύντομη αναδρομή στην Αρχαία Ελλάδα, μας μίλησε…για τον «Διθύραμβο, τα Εν-Αστει Διονύσια, τα Ελευσίνια Μυστήρια, τις Ιεροτελεστίες και Τελετουργίες, τις Γιορτές προς τιμήν του Διονύσου και τα Φαλλικά», αγνοώντας προφανώς πώς…οι ρίζες των προαναφερθέντων εκδηλώσεων, καταγράφονται σε προγενέστερο του θεάτρου, χρόνο.
Κλείνοντας ωστόσο το άρθρο του αναφέρθηκε στον πρώτο «Αποκριτή» και στους «δύο Υποκριτές»,οι πρώτοι πράγματι ερμηνευτές του Αρχαίου Δράματος.
Βρισκόμαστε πλέον στην εποχή που το θέατρο, σαν μορφή τέχνης,προκύπτει ως αποτέλεσμα, της εξέλιξης του Διθύραμβου. Γράφονται οι πρώτες Τραγωδίες, με θεμαλογικά στοιχεία εμπνευσμένα από τον ‘Ομηρο, με πρώτο ερμηνευτή τον «Αποκριτή», μετά τους δυο «Υποκριτές»,που ερμήνευαν όλους τους ρόλους με μάσκα κι’αργότερα…τον ποιητή του ήθους, ηθο-ποιό.
Η ΤΕΛΙΚΗ ΜΟΡΦΗ
Με τον Σοφοκλή, εισάγεται ο δεκαπενταμελής χορός, όπου με τα χρόνια, η θεατρική τέχνη μόνο με άντρες αρχικά, που ερμήνευαν και τους γυναικείους ρόλους,παίρνει την τελική της μορφή στην όψη, στη μορφή, στη δομή και στο περιεχόμενο…όπως περίπου την ξέρουμε σήμερα.
Στο επόμενο άρθρο του κι’ ύστερα από αντιδράσεις αναγνωστών της εφημερίδας,επανέρχεται για να υποστηρίξει εκ’νέου τις απόψεις του και να προσθέσει, «μη χολοσκάτε θέατρο γίνεται και χωρίς θεατές , η θεατρική τέχνη - ως τέχνη του λόγου - έτσι κι’αλλιώς, είναι δημιουργία». Παράλληλα, την ίδια εποχή, σε «ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ» - στο θέατρό του - ο αντιφατικός του λόγος, ότι…«πρέπει να «φτιάξουμε» το κοινό», προκάλεσε ποικίλες αντιδράσεις.
Η επιθυμία του ωστόσο είχε δρομολογηθεί χρόνια πρίν. Το κοινό, που κατά την άποψή του,η θεατρική τέχνη δεν χρειάζεται… «φρόντισε», πριν απ’αυτόν, γι’αυτόν…αλλά και μ’αυτόν. Η τηλεόραση που…τουλάχιστον είκοσι χρόνια πρίν, είχε μπεί σε όλα τα σαλόνια…διαμόρφωνε ήδη το κοινωνικό και θεατρικό γίγνεσθε σ’όλη την επικράτεια.
Χρόνο με τον χρόνο, «επιβάλλει» την δική της αισθητική,όχι μόνο στο θέατρο, αλλά και στην κοινωνία. Το «προοδευτικό» όραμα για Θεατρική Ακαδημία,που έμεινε στα χαρτιά, είχε ως αποτέλεσμα, να ξεπετάγονται οι Δραματικές Σχολές, όπως τα ψιλικατζίδικα στις γειτονιές. Μέσα στην επόμενη δεκαετία, «έφυγαν» και οι τελευταίοι - της «ταγμένης» γενιάς - δάσκαλοι του θεάτρου. Την σκυτάλη άρπαξαν, οι μανιερίστες, οι καριερίστες, οι αφασιο-λόγιοι και τηλεχαρούμενοι…αυτοπροσδιορίστηκαν ως οι συνεχιστές…του Βεάκη, του Κατράκη, της Κοτοπούλη και της Παξινού, αποπροσανατόλησαν το ενδειαφέρον ανήσυχων νέων…«δείχνοντάς» τους την τηλεόραση, «χειραγώγησαν»…το χαλαρό αισθητικό κριτήριο του κοινού…και αυτοαναβαθμίστηκαν, σε θεατρικά πρότυπα. Λόγος που, απούσης της τηλεόρασης… παλαιότεροι αλλά και σημερινοί «θεατράνθρωποι»…θα εξασκούσαν ενδεχομένως άλλο επάγγελμα…αντίθετα «έδειξαν» τον δρόμο και στους επόμενους. Πρόσφατα για παράδειγμα, τηλε-κινηματογραφικός «αστέρας», νέος σχετικά, μας είπε ότι…«οι δημιουργοί πρέπει να ακολουθούμε…και να εκφράζουμε την εποχή μας». ‘Αποψη, που χαρακτήριζε πολλών άνευ Λόγου και έργου «δημιουργών»…την προσέγγιση και ερμηνεία της τέχνης τους κι’ έτοιμοι από καιρό…να πιάσουν μετερίζι, για την «μετεξέλιξη και αναβάθμιση» της αισθητικής του θεάτρου. Κάπως έτσι περάσαμε…απ’τον στοχασμό στην εκ’του προχείρου προσέγγιση, του εύπεπτου και «διαφορετικού», με αποτέλεσμα…οι «βασανιστικές» ερμηνείες του θεάτρου, μοιραία…να απλουστευτούν. Η επιτηδειότητα είναι πλέον που χαρακτηρίζει τους «νεοτεριστές». Σημασία γι’αυτούς έχει…τι θέλει να δει ο θεατής κι’όχι…«τι θέλει να πει ο ποιητής». Κι’ενώ ξέρουν πώς…κάθε προσπάθεια έχει ως τελικό αποδέχτη τον θεατή, αλλοίμονο…αγνοούν το γεγονός ότι…χωρίς την παρουσία του ενός έστω θεατή…θέατρο δεν νοείτε. Θεατής-θεώμαι-Θέατρο όπου, σε ενεστώτα χρόνο, μέσου του στοχασμού…προκύπτει η μέθεξη και ψυχαγωγία. Πομπός ο ηθοποιός…«σμιλεύει» το χρόνο και το Λόγο…με οντολογική ενσυναίσθηση και γνώση απενοχοποιημένης μνήμης, προκειμένου…«να συνθέσει και να παραστήσει…κατά μίμηση της ζωής» δεδομένου ότι, το θέατρο στη δομή του…εμπεριέχει και το στοιχείο της διαλεκτικής. Απαιτεί πολύμορφη σκέψη και ευαισθησία…σύνθεση βιωμάτων και επιλεγμένων εμπειριών, με στόχο…να μεταμορφώσει τον παθητικό θεατή…σε ενεργητικό δέκτη, αλλά και πομπό. Η θεατρική πράξη, προυποθέτει την υπαρξιακή ανησυχία του ηθοποιού και την έκ-σταση - έξοδος από το εγώ - προκειμένου, να μυήση τον θεατή…στα χνάρια της «δημιουργικής αμφισβήτησης». Αρκεί να πιστέψει πως μπορεί…θέλει και πρέπει να συμβάλλει στην διαμόρφωση του κοινωνικού γίγνεσθε…όταν μάλιστα, τα συγκριτικά μεγέθη…σχετικά μ’αυτό που κάνει…θα μπορούσε και θα’πρεπε να κάνει…αναμφίβολα είναι πολύ μεγάλα. Είναι χρέος του, κατά τον Πέλλο Κατσέλη, «να εμπαιδώσει το Αρχαιοελληνικό δίδαγμα…αι παίδες, παιδεύουν Εν-Λόγο νου, προκειμένου να διακρίνουν… το «φαίνεται» από το «είναι». Τότε μόνο ο ηθοποιός, θα αναβαθμίζει διαχρονικά, την ερμηνευτική και επικοινωνιακή του αισθητική, γεγονός οτι…ο «ρόλος» του θεάτρου στην συνείδηση του θεατή, εκτός από ψυχαγωγικός, κύρια…χαρακτηρίζεται ως διδακτικός». Και προκύπτει το ερώτημα…μας προβληματίζει το γεγονός ότι, όσοι νέοι-νέες μπαίνουν στο θέατρο, οι περισσότεροι το κάνουν…μόνο μαζικά με τα σχολεία, στην παιδική και εθηβική τους ηλικία; ότι πολλοί απ’αυτούς, μεγαλώνοντας…αποθέτουν τις ανησυχίες τους στην συνειδητή αδράνεια; αντίδραση απέναντι στο οικογενειακό και κοινωνικό τους περιβάλλον και στο ξέσπασμά τους…εκτονώνονται μεταξύ ποδοσφαιρικών και αντιδραστικών ομάδων, με χαρακτήρα συμμοριών…με τις ακραίες των ημερών μας συμπεριφορές και μαχαιρώματα; είναι ενσυνείδητη η επιλογή τους…να «υπάρχουν» μεταξύ ψευδαίσθησης και εικονικής πραγματικότητας, καταφεύγοντας στην πληροφόρηση…της «τεχνιτής νοημοσύνης», όταν μάλιστα την προσέγγιση αυτή την ερμηνεύουν…ως επικοινωνία και γνώση; από τι άραγε «γοητεύονται»…χλευάζουν, καγχάζουν και αλόγιστα... μαζικοποιούν την συμπεριφορά και την συνείδησή τους; μας απασχολεί το γεγονός ως γενείτορες…γιατί διστάζουν ό,τι κατάμουτρα…έχουν να μας πούν; Βιώνουμε - στην πλειοψηφία μας ως κοινωνία - ανασφάλεια, φόβο και θυμό…ως προς το τρόπο, που το σύστημα επιμελώς επιχειρεί…να μας εθίζει και να μας χειραγωγεί, με στόχο…να μας «αναμορφώνει». Στην διαταραγμένη κοινωνικότητά μας, άλλα θέλουμε… κι’άλλα διχασμένοι και συμβιβασμένοι κάνουμε…και το ξέρουμε. Εθελοτυφλούμε…για ο,τι συμβαίνει στο ίδιο μας το σπίτι και στο περιβάλλον μας, αλλά…με έπαρση περιαυτολογίας…γνωρίζουμε τα πάντα κι’αστόχαστα παγκοσμιολογούμε. Αντιστέκομαστε παθητικά και συνηθίζουμε ως όμηροι…της στρεβλής πατριδογνωσίας και ιστοριογνωσίας…της αδιάφορης κι’ανέμπνευστης παιδείας και δυστυχώς «του τέρατος…που τελικά του μοιάσαμε» και που ακούει στ’όνομα…«κοινωνία της αρπαχτής, της σιωπής…της άναρθρης κραυγής και της ρεκλάμας», με αποτέλεσμα…στρουνθοκαμηλίζοντας αντίδραση στις ενοχές μας…ν’αδιαφορούμε για το γεγονός ότι, η συμπεριφορά των νέων…αντανακλά στο πρόσωπό μας…κατ’επέκταση της κοινωνίας. Οι τέχνες, είναι αποτέλεσμα ενστικτώδους ανάγκης και υπαρξιακής ανησυχίας…προκειμένου, να συνειδητοποιήσουμε, να επεξεργαστούμε και να κατανοήσουμε…από που ήρθαμε, τι κάνουμε, που πάμε.
Ευαισθητοποιούν την βιωματική μνήμη και «προκαλούν»…την επιθυμία για γνώση. Απελευθερώνουν την φαντασία…να οραματιστούμε έναν καλύτερο κόσμο…ως αναγκαιότητα δημιουργικής συνύπαρξης και ουσιαστικής επικοινωνίας…όχι μόνο με τον συνάνθρωπο…αλλά με κάθε μορφή ζωής. Γι’αυτούς, που κατάφεραν να τις ερμηνεύσουν στην πραγματική τους διάσταση…είναι ψυχικό θεραπευτήριο, πέρα και πάνω από κάθε άλλη κοινωνική εκδήλωση…αλλά και θρησκεία. Το θέατρο, ως σύνθεση όλων των τεχνών - και «παγκόσμια γλώσσα του σώματος» - από τη γέννησή του ήταν ελπίδα, φάρος και πνευματικό εργαστήρι, για πραγματικούς δημιουργούς, με στόχο, να μυήσουν… «για να σμίξουνε τον κόσμο». Στις μέρες μας, για την πλειοψηφία των εμπλεκώμενων…«αβασάνιστο», απιστοποίητο επάγγελμα και πασαρέλα…πολύ περισσότερο γι’αυτούς, που επιθυμούν και επιδιώκουν…«να ξεχωρίσουν απ’τον κόσμο». Ο ενσυνείδητος ηθοποιός…έχει επίγνωση της τέχνης του. Μέλημά του, η καθαρή συνείδηση κι’η ελεύθερη σκέψη, με στόχο…να «παίρνει» απ’το χθές… να συνθέτει στο σήμερα…με τη ματιά του στο αύριο. Είναι σίγουρος για τον παιδαγωγικό του «ρόλο». Ξέρει ότι, η «δημιουργική ουτοπία»…είναι δρόμος μοναχικός. Παράλληλα, γνωρίζει πώς η κοινωνία στις μέρες μας… κυρίως νοσεί ψυχοπνευματικά κι’αυτή η ασθένεια, εκτός από μεταδωτική…είναι και ανίατη. Η επιλογή του, «εκτιθέμενος» να δοκιμαστεί, είναι δική του. Το δέος του κόσμου και του σύμπατος – αποτέλεσμα, έρωτα ζωής και θανάτου - τον σπρώχνει στην αναζήτηση, γιατί…συνειδητά επέλεξε να ζει, με ο,τι ονειρεύεται…κι’όχι με ο,τι επιβιώνει. Το θέατρο, όπως υπήρχε πριν απ’αυτόν…θα υπάρχει και μετά απ’αυτόν και το ξέρει...γιατί αυτός το έχει ανάγκη, μέλημά του, να το τιμά…με το ηθικό, κοινωνικό και ψυχικό του περίσσευμα..διαφορετικά του περισσεύει…και το ξέρει. Αν κατά τον Κάρολο Κούν, «κάνουμε θέατρο για την ψυχή μας»…και ψυχή για τον καλλιτέχνη είναι να μυήσει στον τρόπο…δημιουργικής κοινωνικής συνύπαρξης με τον συνάνθρωπο…για τον ηθοποιό είναι τιμή, ο «πνευματικός εξομολόγος» του να είναι ο - από θέση και άποψη - «ανακόλουθος και υποψιασμένος» θεατής.
Αδιαμφισβήτητο προνόμιο του ηθοποιού… η ασύγκριτη αρετή να τον ανακαλύπτουν…κι’όχι επιπόλαια και αβασάνιστα…να τον αποδέχονται. Διαφορετικά, να εμπιστευτούμε τους ανέμελους ερασιτέχνες…που στην ασπούδαστη ευαισθησία και λαχτάρα τους, να αναβαθμίσουν το κοινωνικό τους προφίλ - με ελάχιστες εξαιρέσεις - αρκούντε να διασκεδάζουν εαυτούς, γνωστούς, φίλους…και καλάγαθους αλλήλους. Γι’αυτούς, δεν προκύπτει θέμα εξ’αντικειμένου να «απολογηθούν»…όπως και για τους εκκεντρικούς πνευματικούς επιβήτορες, αλλά και τους εναλασσόμενους…«άρχοντες» και παράγοντες. Ωστόσο, δεν μένει παρά να αισιοδοξούμε πως, οι επόμενοι…με ενεργό το αγαθό της μνήμης και της φαντασίας...θα κατανοήσουν ότι, η τέχνη τους…βλέπει μπροστά απ’τους ίδιους και το σήμερα, κι’ότι…με συντηρητικές και καταναλωτικές ευαισθησίες…θέατρο δεν προκύπτει. Το «είναι…ως ερμηνεία και στάση ζωής, στην ουμανιστική του προσέγγιση…με τον άνθρωπο στο κέντρο...είναι μέτρηση αξιών. Συνειδητά, χωρίς κακέκτυπα, μανιέρες και πιθηκισμούς…θα προσεγγίσουν τις αξίες του χθες και θα εμπαιδώσουν, πώς…«το νέον προκύπτει απ’ το παλιό, απαλαγμένο τούτου»…κι’ακροβατώντας με την υπαρξιακή τους ανησυχία…θα καταθέσουν το ψυχικό τους περίσσευμα, με ευαισθησία, ταπεινότητα, σεμνότητα και στοχασμό. Στοιχεία, που στη πράξη, θα χαρακτηρίζουν…την σχέση τους με το θέατρο και την επι-Κοινωνία. Αν αφελώς κι’ ανυποψίαστοι…βαδίσουν στα χνάρια της πεπατημένης και του «αβασάνιστου» επαγγελματισμού…πάω εγώ στον θεατή, όταν αυτός δεν έρχεται σε μένα - σημεία των καιρών - και δεν κατανοήσουν ότι…η σκηνή δεν είναι πασαρέλα αλλά…«απογυμνώστρα ψυχής και σώματος» πολύ φοβάμαι, πώς…η τοποθέτηση του σκηνοθέτη-ηθοποιού, που εισαγωγικά αναφέρθηκα, στο κοντινό μέλλον…θα μοιάζει προφητεία. Κλείνοντας, θεωρώ σκόπιμο…να επικοινωνήσω μια προσωπική μου εμπειρία. Καλοκαίρι του ’87, στο «Ανοιχτό Θέατρο Πέτρας»,παρακολουθώ ένα θεατρικό «πειραματικό εγχείρημα», Αρχαίας Τραγωδίας. Κατά τη διάρκεια της παράστασης, το 1/3 τουλάχιστον των θεατών…έχει αποχωρήσει.
Στον χαιρετισμό, όρθιοι οι υπομονετικοί εναπωμείναντες… οι περισσότεροι ανακουφισμένοι, βιάζονται να φύγουν…κι’ άλλοι, κρατώντας τα προσχήματα, αδιάφοροι κι’ ανέκφραστοι χειροκροτούν. Ο άντρας δίπλα μου, εκτονώνει την δυσφορία του μ’ένα…«ούφ» και μονολογώντας, «τι πατάτα είδαμε πάλι»…κατευθύνεται προς την έξοδο. Η ακατάσχετη περιγραφική αισθηματο-λογία, η κινησιο-λογική «φλυαρία»…σε βάρος του ύφους, του Λόγου και της όψης… το «εγχείρημα» στην συνείδησή μου καταχωρήθηκε ως…«παράδειγμα προς αποφυγήν» και μέτρο αντίστασης…στον «εθισμό της συνήθειας». Γεγονός ότι, στα χρόνια που μεσολάβησαν…στ’όνομα του «πειραματικού» και «μεταμοντέρνου»…ούτε που το φανταζόμουν, ότι…είχαν πολλά να δουν τα μάτια μου ακόμα και μάλιστα…υπό μορφήν επιδημίας.
Κλείνοντας ωστόσο το άρθρο του αναφέρθηκε στον πρώτο «Αποκριτή» και στους «δύο Υποκριτές»,οι πρώτοι πράγματι ερμηνευτές του Αρχαίου Δράματος.
Βρισκόμαστε πλέον στην εποχή που το θέατρο, σαν μορφή τέχνης,προκύπτει ως αποτέλεσμα, της εξέλιξης του Διθύραμβου. Γράφονται οι πρώτες Τραγωδίες, με θεμαλογικά στοιχεία εμπνευσμένα από τον ‘Ομηρο, με πρώτο ερμηνευτή τον «Αποκριτή», μετά τους δυο «Υποκριτές»,που ερμήνευαν όλους τους ρόλους με μάσκα κι’αργότερα…τον ποιητή του ήθους, ηθο-ποιό.
Η ΤΕΛΙΚΗ ΜΟΡΦΗ
Με τον Σοφοκλή, εισάγεται ο δεκαπενταμελής χορός, όπου με τα χρόνια, η θεατρική τέχνη μόνο με άντρες αρχικά, που ερμήνευαν και τους γυναικείους ρόλους,παίρνει την τελική της μορφή στην όψη, στη μορφή, στη δομή και στο περιεχόμενο…όπως περίπου την ξέρουμε σήμερα.
Στο επόμενο άρθρο του κι’ ύστερα από αντιδράσεις αναγνωστών της εφημερίδας,επανέρχεται για να υποστηρίξει εκ’νέου τις απόψεις του και να προσθέσει, «μη χολοσκάτε θέατρο γίνεται και χωρίς θεατές , η θεατρική τέχνη - ως τέχνη του λόγου - έτσι κι’αλλιώς, είναι δημιουργία». Παράλληλα, την ίδια εποχή, σε «ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ» - στο θέατρό του - ο αντιφατικός του λόγος, ότι…«πρέπει να «φτιάξουμε» το κοινό», προκάλεσε ποικίλες αντιδράσεις.
Η επιθυμία του ωστόσο είχε δρομολογηθεί χρόνια πρίν. Το κοινό, που κατά την άποψή του,η θεατρική τέχνη δεν χρειάζεται… «φρόντισε», πριν απ’αυτόν, γι’αυτόν…αλλά και μ’αυτόν. Η τηλεόραση που…τουλάχιστον είκοσι χρόνια πρίν, είχε μπεί σε όλα τα σαλόνια…διαμόρφωνε ήδη το κοινωνικό και θεατρικό γίγνεσθε σ’όλη την επικράτεια.
Χρόνο με τον χρόνο, «επιβάλλει» την δική της αισθητική,όχι μόνο στο θέατρο, αλλά και στην κοινωνία. Το «προοδευτικό» όραμα για Θεατρική Ακαδημία,που έμεινε στα χαρτιά, είχε ως αποτέλεσμα, να ξεπετάγονται οι Δραματικές Σχολές, όπως τα ψιλικατζίδικα στις γειτονιές. Μέσα στην επόμενη δεκαετία, «έφυγαν» και οι τελευταίοι - της «ταγμένης» γενιάς - δάσκαλοι του θεάτρου. Την σκυτάλη άρπαξαν, οι μανιερίστες, οι καριερίστες, οι αφασιο-λόγιοι και τηλεχαρούμενοι…αυτοπροσδιορίστηκαν ως οι συνεχιστές…του Βεάκη, του Κατράκη, της Κοτοπούλη και της Παξινού, αποπροσανατόλησαν το ενδειαφέρον ανήσυχων νέων…«δείχνοντάς» τους την τηλεόραση, «χειραγώγησαν»…το χαλαρό αισθητικό κριτήριο του κοινού…και αυτοαναβαθμίστηκαν, σε θεατρικά πρότυπα. Λόγος που, απούσης της τηλεόρασης… παλαιότεροι αλλά και σημερινοί «θεατράνθρωποι»…θα εξασκούσαν ενδεχομένως άλλο επάγγελμα…αντίθετα «έδειξαν» τον δρόμο και στους επόμενους. Πρόσφατα για παράδειγμα, τηλε-κινηματογραφικός «αστέρας», νέος σχετικά, μας είπε ότι…«οι δημιουργοί πρέπει να ακολουθούμε…και να εκφράζουμε την εποχή μας». ‘Αποψη, που χαρακτήριζε πολλών άνευ Λόγου και έργου «δημιουργών»…την προσέγγιση και ερμηνεία της τέχνης τους κι’ έτοιμοι από καιρό…να πιάσουν μετερίζι, για την «μετεξέλιξη και αναβάθμιση» της αισθητικής του θεάτρου. Κάπως έτσι περάσαμε…απ’τον στοχασμό στην εκ’του προχείρου προσέγγιση, του εύπεπτου και «διαφορετικού», με αποτέλεσμα…οι «βασανιστικές» ερμηνείες του θεάτρου, μοιραία…να απλουστευτούν. Η επιτηδειότητα είναι πλέον που χαρακτηρίζει τους «νεοτεριστές». Σημασία γι’αυτούς έχει…τι θέλει να δει ο θεατής κι’όχι…«τι θέλει να πει ο ποιητής». Κι’ενώ ξέρουν πώς…κάθε προσπάθεια έχει ως τελικό αποδέχτη τον θεατή, αλλοίμονο…αγνοούν το γεγονός ότι…χωρίς την παρουσία του ενός έστω θεατή…θέατρο δεν νοείτε. Θεατής-θεώμαι-Θέατρο όπου, σε ενεστώτα χρόνο, μέσου του στοχασμού…προκύπτει η μέθεξη και ψυχαγωγία. Πομπός ο ηθοποιός…«σμιλεύει» το χρόνο και το Λόγο…με οντολογική ενσυναίσθηση και γνώση απενοχοποιημένης μνήμης, προκειμένου…«να συνθέσει και να παραστήσει…κατά μίμηση της ζωής» δεδομένου ότι, το θέατρο στη δομή του…εμπεριέχει και το στοιχείο της διαλεκτικής. Απαιτεί πολύμορφη σκέψη και ευαισθησία…σύνθεση βιωμάτων και επιλεγμένων εμπειριών, με στόχο…να μεταμορφώσει τον παθητικό θεατή…σε ενεργητικό δέκτη, αλλά και πομπό. Η θεατρική πράξη, προυποθέτει την υπαρξιακή ανησυχία του ηθοποιού και την έκ-σταση - έξοδος από το εγώ - προκειμένου, να μυήση τον θεατή…στα χνάρια της «δημιουργικής αμφισβήτησης». Αρκεί να πιστέψει πως μπορεί…θέλει και πρέπει να συμβάλλει στην διαμόρφωση του κοινωνικού γίγνεσθε…όταν μάλιστα, τα συγκριτικά μεγέθη…σχετικά μ’αυτό που κάνει…θα μπορούσε και θα’πρεπε να κάνει…αναμφίβολα είναι πολύ μεγάλα. Είναι χρέος του, κατά τον Πέλλο Κατσέλη, «να εμπαιδώσει το Αρχαιοελληνικό δίδαγμα…αι παίδες, παιδεύουν Εν-Λόγο νου, προκειμένου να διακρίνουν… το «φαίνεται» από το «είναι». Τότε μόνο ο ηθοποιός, θα αναβαθμίζει διαχρονικά, την ερμηνευτική και επικοινωνιακή του αισθητική, γεγονός οτι…ο «ρόλος» του θεάτρου στην συνείδηση του θεατή, εκτός από ψυχαγωγικός, κύρια…χαρακτηρίζεται ως διδακτικός». Και προκύπτει το ερώτημα…μας προβληματίζει το γεγονός ότι, όσοι νέοι-νέες μπαίνουν στο θέατρο, οι περισσότεροι το κάνουν…μόνο μαζικά με τα σχολεία, στην παιδική και εθηβική τους ηλικία; ότι πολλοί απ’αυτούς, μεγαλώνοντας…αποθέτουν τις ανησυχίες τους στην συνειδητή αδράνεια; αντίδραση απέναντι στο οικογενειακό και κοινωνικό τους περιβάλλον και στο ξέσπασμά τους…εκτονώνονται μεταξύ ποδοσφαιρικών και αντιδραστικών ομάδων, με χαρακτήρα συμμοριών…με τις ακραίες των ημερών μας συμπεριφορές και μαχαιρώματα; είναι ενσυνείδητη η επιλογή τους…να «υπάρχουν» μεταξύ ψευδαίσθησης και εικονικής πραγματικότητας, καταφεύγοντας στην πληροφόρηση…της «τεχνιτής νοημοσύνης», όταν μάλιστα την προσέγγιση αυτή την ερμηνεύουν…ως επικοινωνία και γνώση; από τι άραγε «γοητεύονται»…χλευάζουν, καγχάζουν και αλόγιστα... μαζικοποιούν την συμπεριφορά και την συνείδησή τους; μας απασχολεί το γεγονός ως γενείτορες…γιατί διστάζουν ό,τι κατάμουτρα…έχουν να μας πούν; Βιώνουμε - στην πλειοψηφία μας ως κοινωνία - ανασφάλεια, φόβο και θυμό…ως προς το τρόπο, που το σύστημα επιμελώς επιχειρεί…να μας εθίζει και να μας χειραγωγεί, με στόχο…να μας «αναμορφώνει». Στην διαταραγμένη κοινωνικότητά μας, άλλα θέλουμε… κι’άλλα διχασμένοι και συμβιβασμένοι κάνουμε…και το ξέρουμε. Εθελοτυφλούμε…για ο,τι συμβαίνει στο ίδιο μας το σπίτι και στο περιβάλλον μας, αλλά…με έπαρση περιαυτολογίας…γνωρίζουμε τα πάντα κι’αστόχαστα παγκοσμιολογούμε. Αντιστέκομαστε παθητικά και συνηθίζουμε ως όμηροι…της στρεβλής πατριδογνωσίας και ιστοριογνωσίας…της αδιάφορης κι’ανέμπνευστης παιδείας και δυστυχώς «του τέρατος…που τελικά του μοιάσαμε» και που ακούει στ’όνομα…«κοινωνία της αρπαχτής, της σιωπής…της άναρθρης κραυγής και της ρεκλάμας», με αποτέλεσμα…στρουνθοκαμηλίζοντας αντίδραση στις ενοχές μας…ν’αδιαφορούμε για το γεγονός ότι, η συμπεριφορά των νέων…αντανακλά στο πρόσωπό μας…κατ’επέκταση της κοινωνίας. Οι τέχνες, είναι αποτέλεσμα ενστικτώδους ανάγκης και υπαρξιακής ανησυχίας…προκειμένου, να συνειδητοποιήσουμε, να επεξεργαστούμε και να κατανοήσουμε…από που ήρθαμε, τι κάνουμε, που πάμε.
Ευαισθητοποιούν την βιωματική μνήμη και «προκαλούν»…την επιθυμία για γνώση. Απελευθερώνουν την φαντασία…να οραματιστούμε έναν καλύτερο κόσμο…ως αναγκαιότητα δημιουργικής συνύπαρξης και ουσιαστικής επικοινωνίας…όχι μόνο με τον συνάνθρωπο…αλλά με κάθε μορφή ζωής. Γι’αυτούς, που κατάφεραν να τις ερμηνεύσουν στην πραγματική τους διάσταση…είναι ψυχικό θεραπευτήριο, πέρα και πάνω από κάθε άλλη κοινωνική εκδήλωση…αλλά και θρησκεία. Το θέατρο, ως σύνθεση όλων των τεχνών - και «παγκόσμια γλώσσα του σώματος» - από τη γέννησή του ήταν ελπίδα, φάρος και πνευματικό εργαστήρι, για πραγματικούς δημιουργούς, με στόχο, να μυήσουν… «για να σμίξουνε τον κόσμο». Στις μέρες μας, για την πλειοψηφία των εμπλεκώμενων…«αβασάνιστο», απιστοποίητο επάγγελμα και πασαρέλα…πολύ περισσότερο γι’αυτούς, που επιθυμούν και επιδιώκουν…«να ξεχωρίσουν απ’τον κόσμο». Ο ενσυνείδητος ηθοποιός…έχει επίγνωση της τέχνης του. Μέλημά του, η καθαρή συνείδηση κι’η ελεύθερη σκέψη, με στόχο…να «παίρνει» απ’το χθές… να συνθέτει στο σήμερα…με τη ματιά του στο αύριο. Είναι σίγουρος για τον παιδαγωγικό του «ρόλο». Ξέρει ότι, η «δημιουργική ουτοπία»…είναι δρόμος μοναχικός. Παράλληλα, γνωρίζει πώς η κοινωνία στις μέρες μας… κυρίως νοσεί ψυχοπνευματικά κι’αυτή η ασθένεια, εκτός από μεταδωτική…είναι και ανίατη. Η επιλογή του, «εκτιθέμενος» να δοκιμαστεί, είναι δική του. Το δέος του κόσμου και του σύμπατος – αποτέλεσμα, έρωτα ζωής και θανάτου - τον σπρώχνει στην αναζήτηση, γιατί…συνειδητά επέλεξε να ζει, με ο,τι ονειρεύεται…κι’όχι με ο,τι επιβιώνει. Το θέατρο, όπως υπήρχε πριν απ’αυτόν…θα υπάρχει και μετά απ’αυτόν και το ξέρει...γιατί αυτός το έχει ανάγκη, μέλημά του, να το τιμά…με το ηθικό, κοινωνικό και ψυχικό του περίσσευμα..διαφορετικά του περισσεύει…και το ξέρει. Αν κατά τον Κάρολο Κούν, «κάνουμε θέατρο για την ψυχή μας»…και ψυχή για τον καλλιτέχνη είναι να μυήσει στον τρόπο…δημιουργικής κοινωνικής συνύπαρξης με τον συνάνθρωπο…για τον ηθοποιό είναι τιμή, ο «πνευματικός εξομολόγος» του να είναι ο - από θέση και άποψη - «ανακόλουθος και υποψιασμένος» θεατής.
Αδιαμφισβήτητο προνόμιο του ηθοποιού… η ασύγκριτη αρετή να τον ανακαλύπτουν…κι’όχι επιπόλαια και αβασάνιστα…να τον αποδέχονται. Διαφορετικά, να εμπιστευτούμε τους ανέμελους ερασιτέχνες…που στην ασπούδαστη ευαισθησία και λαχτάρα τους, να αναβαθμίσουν το κοινωνικό τους προφίλ - με ελάχιστες εξαιρέσεις - αρκούντε να διασκεδάζουν εαυτούς, γνωστούς, φίλους…και καλάγαθους αλλήλους. Γι’αυτούς, δεν προκύπτει θέμα εξ’αντικειμένου να «απολογηθούν»…όπως και για τους εκκεντρικούς πνευματικούς επιβήτορες, αλλά και τους εναλασσόμενους…«άρχοντες» και παράγοντες. Ωστόσο, δεν μένει παρά να αισιοδοξούμε πως, οι επόμενοι…με ενεργό το αγαθό της μνήμης και της φαντασίας...θα κατανοήσουν ότι, η τέχνη τους…βλέπει μπροστά απ’τους ίδιους και το σήμερα, κι’ότι…με συντηρητικές και καταναλωτικές ευαισθησίες…θέατρο δεν προκύπτει. Το «είναι…ως ερμηνεία και στάση ζωής, στην ουμανιστική του προσέγγιση…με τον άνθρωπο στο κέντρο...είναι μέτρηση αξιών. Συνειδητά, χωρίς κακέκτυπα, μανιέρες και πιθηκισμούς…θα προσεγγίσουν τις αξίες του χθες και θα εμπαιδώσουν, πώς…«το νέον προκύπτει απ’ το παλιό, απαλαγμένο τούτου»…κι’ακροβατώντας με την υπαρξιακή τους ανησυχία…θα καταθέσουν το ψυχικό τους περίσσευμα, με ευαισθησία, ταπεινότητα, σεμνότητα και στοχασμό. Στοιχεία, που στη πράξη, θα χαρακτηρίζουν…την σχέση τους με το θέατρο και την επι-Κοινωνία. Αν αφελώς κι’ ανυποψίαστοι…βαδίσουν στα χνάρια της πεπατημένης και του «αβασάνιστου» επαγγελματισμού…πάω εγώ στον θεατή, όταν αυτός δεν έρχεται σε μένα - σημεία των καιρών - και δεν κατανοήσουν ότι…η σκηνή δεν είναι πασαρέλα αλλά…«απογυμνώστρα ψυχής και σώματος» πολύ φοβάμαι, πώς…η τοποθέτηση του σκηνοθέτη-ηθοποιού, που εισαγωγικά αναφέρθηκα, στο κοντινό μέλλον…θα μοιάζει προφητεία. Κλείνοντας, θεωρώ σκόπιμο…να επικοινωνήσω μια προσωπική μου εμπειρία. Καλοκαίρι του ’87, στο «Ανοιχτό Θέατρο Πέτρας»,παρακολουθώ ένα θεατρικό «πειραματικό εγχείρημα», Αρχαίας Τραγωδίας. Κατά τη διάρκεια της παράστασης, το 1/3 τουλάχιστον των θεατών…έχει αποχωρήσει.
Στον χαιρετισμό, όρθιοι οι υπομονετικοί εναπωμείναντες… οι περισσότεροι ανακουφισμένοι, βιάζονται να φύγουν…κι’ άλλοι, κρατώντας τα προσχήματα, αδιάφοροι κι’ ανέκφραστοι χειροκροτούν. Ο άντρας δίπλα μου, εκτονώνει την δυσφορία του μ’ένα…«ούφ» και μονολογώντας, «τι πατάτα είδαμε πάλι»…κατευθύνεται προς την έξοδο. Η ακατάσχετη περιγραφική αισθηματο-λογία, η κινησιο-λογική «φλυαρία»…σε βάρος του ύφους, του Λόγου και της όψης… το «εγχείρημα» στην συνείδησή μου καταχωρήθηκε ως…«παράδειγμα προς αποφυγήν» και μέτρο αντίστασης…στον «εθισμό της συνήθειας». Γεγονός ότι, στα χρόνια που μεσολάβησαν…στ’όνομα του «πειραματικού» και «μεταμοντέρνου»…ούτε που το φανταζόμουν, ότι…είχαν πολλά να δουν τα μάτια μου ακόμα και μάλιστα…υπό μορφήν επιδημίας.
#SerresParatiritis
