ΙΣΤΟΡΙΑ
Το Άβατο της Ιεράς Μονής Προδρόμου Σερρών και η κατάργησή του
του Βασιλείου Γιαννογλούδη ιστορικού ερευνητή και Αντιπροέδρου της Ε.Μ.Ε.Ι.Σ.
του Βασιλείου Γιαννογλούδη ιστορικού ερευνητή και Αντιπροέδρου της Ε.Μ.Ε.Ι.Σ.
Σε πολλούς Σερραίους και Σερραίες που επισκέπτονται το μοναστήρι στις 29 Αυγούστου
εορτής της μνήμης της αποτομής της κεφαλής του Αγίου Ιωάννη, επικρατεί η γνώμη ότι το μοναστήρι
του Προδρόμου Σερρών, με έτος κτίσης το 1270 μ.Χ., δεν είχε ποτέ άβατο. Και όμως επειδή ο πρώτος
κτήτορας Ιωαννίκιος, ήταν μοναχός του Αγίου Όρους, πέρασε και στον ανεψιό του Ιωακείμ (αργότερα
Ιωάννη) την άποψη για κατοχύρωση του άβατου, πράγμα το οποίο καθιερώθηκε το 1300 από τον ίδιο,
στη σύνταξη του Τυπικού της Μονής.
Το άβατο της Μονής Προδρόμου Σερρών διατηρήθηκε σχεδόν για 6 αιώνες μέχρι τις αρχές
του 20ου αιώνα, χωρίς να προσδιορίζεται η ακριβής ημερομηνία κατάργησής του.
Πρόσφατα σε βιβλίο που εκδόθηκε από την αδελφότητα της Ιεράς Μονής Τιμίου Προδρόμου
Σερρών με τίτλο «Νέον Προσκυνητάριον Ι.Μ. Τιμίου Προδρόμου Σερρών», εκδ. 2022, στη σελ. 57
περιγράφεται η κατάργηση του άβατου, λόγω των γεγονότων του Μακεδονικού Αγώνα, ως εξής: «Την
περίοδο αυτή, εξ αιτίας των πολεμικών συρράξεων, ήδη από τα τέλη του 19ου αι., μία αναγκαία
αλλαγή επήλθε στο Τυπικό της Μονής. Το άβατον που είχε θεσπιστεί από τον 13ο αι., χωρίς να έχει
χάσει την ιερότητά του ως θεσμός, έπαυσε να ισχύει, διότι λόγω των κρίσιμων ιστορικών
συνθηκών οι μοναχοί με αυταπάρνηση και ηρωισμό ανέλαβαν την προστασία από τη βιαιότητα
των πολεμικών επιχειρήσεων ενός πλήθους ανυπεράσπιστων γυναικόπαιδων».
Η παραπάνω εύλογη κρίση μπορεί να εδράζεται σε κάποια γεγονότα διάσωσης των
γυναικοπαίδων από τους μοναχούς της Μονής, την περίοδο του Μακεδονικού Αγώνα, από τη δράση
των βουλγάρων κομιτατζήδων. Σύμφωνα με την Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, της εκδοτικής
Αθηνών, η πρώτη εμφάνιση βουλγαρικής συμμορίας στο Σαντζάκι (Νομός) Σερρών ήταν του
βοεβόδα Κώστα Κούκου και η δράση της χρονολογείται από το Φεβρουάριο του 1880.
Είναι όμως η κρίση αυτή για τη χρονολογία κατάργησης του άβατου σωστή ; Στο ερώτημα
αυτό θα προσπαθήσουμε να απαντήσουμε παραθέτοντας κάποια ιστορικά ντοκουμέντα.
Το πρώτο προέρχεται από την εβδομαδιαία Σερραϊκή εφημερίδα «Χαραυγή» του εκδότη
Αθανάσιου Καράμπελα, που στο φύλλο της 13-8-1915 (δύο χρόνια μετά την απελευθέρωση των
Σερρών) στην πρώτη σελίδα παραθέτει ένα κωμικοτραγικό επεισόδιο που έλαβε χώρα την
Μεταμόρφωση του Σωτήρος στη Μονή Προδρόμου Σερρών. Σε περίληψη, κάποιοι ευκατάστατοι
Σερραίοι με τις οικογένειες τους διασκέδαζαν με τους ήχους λατέρνας στον εξωτερικό χώρο της
Μονής. Στο αποκορύφωμα του γλεντιού ένας παντοπώλης, ασθμαίνοντας, τους αναγγέλει την
παρουσία βουλγάρων κομιτατζήδων στο δρόμο και τον πυροβολισμό που δέχθηκε. «Είναι ανώτερον
περιγραφής τί επηκολούθησε την ώραν εκείνην. Φωναί, ολολυγμοί, οιμωγαί και επικλήσεις προς
στον άγιον Ιωάννην και τους καλογήρους διά να ανοίξουν την πόρτα». Τελικά όταν αποκαλύφθηκε
ότι όλο αυτό ήταν μια φάρσα, άλλοι γελούσαν με το συμβάν, άλλοι έτρεμαν ακόμα τα πόδια τους
περιμένοντας τα φρικώδη μαρτύρια των κομιτατζήδων και οι καλόγεροι σταυροκοπούνταν «προς τον
Άγιον διά την ανίερον καταπάτησιν του εδάφους της Μονής εκ θηλέων όντων». Από το
δημοσίευμα αυτό έχουμε μια πρώτη μαρτυρία ότι και μετά την Απελευθέρωση των Σερρών στις 29
Ιουνίου του 1913 το άβατο ήταν σε ισχύ.
Το 1917 μεσούντος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, η Μονή δέχτηκε ολοκληρωτική λεηλασία
των κειμηλίων και χειρογράφων της από το βουλγαρικό στρατό και αιχμαλωσία των μοναχών της στο
εσωτερικό της Βουλγαρίας. Μετά την επιστροφή των μοναχών και τη συνθηκολόγηση της
βουλγαρίας, τη Μονή Προδρόμου Σερρών επισκέφθηκε, στις 6 Αυγούστου του 1919, ο υπολοχαγός
Νίκος Στρατάκης. Στο άρθρο του με τίτλο «Από τα Σέρρας στη Μονή Προδρόμου», όπου
αποτυπώνει την εμπειρία του στο μοναστήρι, ανέφερε: «Η είσοδος εις τας γυναίκας απαγορεύεται.
Είναι η επιθυμία του κτήτορος εις τον οποίον φαίνεται οι απόγονοι της Εύας πολλάκις θα έπαιξαν το
παιγνίδι του απηγορευμένου καρπού και ηθέλησεν να τας εκδικηθή».
Στις αρχές του μεσοπολέμου φαίνεται ότι το άβατο έπαυσε να έχει ισχύ στο μοναστήρι για τα
νεαρά κορίτσια. Αυτό επιβεβαιώνεται από τη φωτογραφία των Σερραϊκών οικογενειών Μπεσίρ
και Σπανού μπροστά στη φιάλη της Μονής Τιμίου Προδρόμου Σερρών δηλ. στο εσωτερικό της Μονής.
Η φωτογραφία δημοσιεύθηκε στο βιβλίο της μονής που έγραψε ο καθηγητής Ξενοφών Μονίαρος, με
τίτλο Τα Κιόσκια της Ι.Μ. Τιμίου Προδρόμου Σερρών, σελ. 211, που σύμφωνα με τον συγγραφέα είναι
του 1922 και προέρχεται από το Αρχείου του Γ. Καφταντζή.
Επίσης στην εφημερίδα «Μακεδονία» το 1930 δημοσιεύτηκε ένα μονόστηλο με τίτλο «Άθλοι
των Καλογήρων – Απόπειρα βιασμού μικράς κορασίδος» στο οποίο εξιστορείται περιστατικό
μοναχού της Μονής Προδρόμου Σερρών που προσπάθησε να παρασύρει δεκατετράχρονη κοπέλα στο
κελί του για να την αποπλανήσει.
Από φωτογραφίες που δημοσιεύονται στο αναφερθέν βιβλίο του Ξ. Μονίαρου διαπιστώνουμε
ότι κατά το μεσοπόλεμο, στις μεγάλες γιορτές του Μοναστηριού, μπροστά στην αυλόπορτα της
εισόδου της Μονής, φωτογραφίζονται Σερραϊκά ζευγάρια μαζί με τον Μητροπολίτη Σερρών
Μεγγρέλη, που επισκέπτονταν το Μοναστήρι, καθιερώνοντας με τον τρόπο αυτό μια άτυπη κατάλυση
του άβατου με ανοχή του Μητροπολίτου.
Μετά το τέλος της τρίτης βουλγαρικής κατοχής των Σερρών (1941-1944), το 1945 ο
Μητροπολίτης Σερρών Κωνσταντίνος Μεγγρέλης αυτή την άτυπη κατάλυση του αβάτου του
μοναστηριού την επικύρωσε. Η πληροφορία αυτή μας παρέχεται από τον Αρχιμανδρίτη της Μονής
Γαβριήλ Κουντιάδη, στο βιβλίο του «Σύντομη ιστορική Επισκόπησις της Ιεράς Μονής Προδρόμου
απ’ αρχής της ιδρύσεως αυτής μέχρι των καθ’ ημάς χρόνων (1270-1956)», Σέρραι 1960.
Συγκεκριμένα στη σελ. 11 του κειμένου του βιβλίου, που γράφτηκε το 1955, αναφέρεται : «Δυστυχώς
όμως αι εν τω Τυπικώ Διατάξεις του Κτίτορος λόγω των περιστάσεων και της εποχής, εις την οποίαν
ζώμεν σήμερον, μένουν κατά το πλείστον ανεφάρμοστοι. Η είσοδος των γυναικών μέσα εις την Μονήν
την οποίαν απαγορεύει ο Κτίτωρ μόλις κατά το έτος 1945 εξ αθελήτου και απαραιτήτου ανάγκης
επετράπη τη εγκρίσει βεβαίως και του Μητροπολίτου Σερρών κ. Κων/τίνου Μεγγρέλη. Η δε
απαγόρευσις του να μη παραμένουν μέσα εις την Μονήν νέοι παιδικής ηλικίας κάτω των 20 ετών έχει
καταργηθή προ 150 και πλέον ετών».
Όπως είναι γνωστό μετά το τέλος του Β΄ Π.Π. η παλαιά φημισμένη ανδρώα μονή λόγω της
έλλειψης ικανού αριθμού μοναχών και πόρων για τη συντήρηση του συγκροτήματος των κτιρίων της
Μονής επί 40 σχεδόν χρόνια σταδιακά ερημώνονταν. Ώσπου το 1986, ο τότε μητροπολίτης Μάξιμος,
αφού προσπάθησε για αρκετά χρόνια να φέρει άνδρες μοναχούς στη μονή και δεν το κατάφερε,
στράφηκε προς τη γυναικεία αδελφότητα του Πηλίου, η οποία ανταποκρίθηκε στέλνοντας μια
τετραμελή ομάδα αδελφών. Στα επόμενα χρόνια η γυναικεία αδελφότητα του Προδρόμου Σερρών
πλήθαινε και με συνδυασμό των προσπαθειών της και ένταξης των πολύπλευρων έργων της Μονής σε
δημόσια προγράμματα, ανέταξε το κτιριακό συγκρότημα της μονής, αλλά και το πολιτιστικό και
θρησκευτικό κύρος της σταυροπηγιακής μονής, σεβόμενη την μακρόχρονη ιστορία της ως ανδρώας
μονής.
Συνοψίζοντας το άβατο της Μονής Προδρόμου Σερρών άρχισε σταδιακά στη διάρκεια του
μεσοπολέμου να ατονεί και η οριστική-τυπική κατάργησή του έγινε το 1945 από το Μητροπολίτη
Σερρών Κωνσταντίνο Μεγγρέλη.
εορτής της μνήμης της αποτομής της κεφαλής του Αγίου Ιωάννη, επικρατεί η γνώμη ότι το μοναστήρι
του Προδρόμου Σερρών, με έτος κτίσης το 1270 μ.Χ., δεν είχε ποτέ άβατο. Και όμως επειδή ο πρώτος
κτήτορας Ιωαννίκιος, ήταν μοναχός του Αγίου Όρους, πέρασε και στον ανεψιό του Ιωακείμ (αργότερα
Ιωάννη) την άποψη για κατοχύρωση του άβατου, πράγμα το οποίο καθιερώθηκε το 1300 από τον ίδιο,
στη σύνταξη του Τυπικού της Μονής.
Το άβατο της Μονής Προδρόμου Σερρών διατηρήθηκε σχεδόν για 6 αιώνες μέχρι τις αρχές
του 20ου αιώνα, χωρίς να προσδιορίζεται η ακριβής ημερομηνία κατάργησής του.
Πρόσφατα σε βιβλίο που εκδόθηκε από την αδελφότητα της Ιεράς Μονής Τιμίου Προδρόμου
Σερρών με τίτλο «Νέον Προσκυνητάριον Ι.Μ. Τιμίου Προδρόμου Σερρών», εκδ. 2022, στη σελ. 57
περιγράφεται η κατάργηση του άβατου, λόγω των γεγονότων του Μακεδονικού Αγώνα, ως εξής: «Την
περίοδο αυτή, εξ αιτίας των πολεμικών συρράξεων, ήδη από τα τέλη του 19ου αι., μία αναγκαία
αλλαγή επήλθε στο Τυπικό της Μονής. Το άβατον που είχε θεσπιστεί από τον 13ο αι., χωρίς να έχει
χάσει την ιερότητά του ως θεσμός, έπαυσε να ισχύει, διότι λόγω των κρίσιμων ιστορικών
συνθηκών οι μοναχοί με αυταπάρνηση και ηρωισμό ανέλαβαν την προστασία από τη βιαιότητα
των πολεμικών επιχειρήσεων ενός πλήθους ανυπεράσπιστων γυναικόπαιδων».
Η παραπάνω εύλογη κρίση μπορεί να εδράζεται σε κάποια γεγονότα διάσωσης των
γυναικοπαίδων από τους μοναχούς της Μονής, την περίοδο του Μακεδονικού Αγώνα, από τη δράση
των βουλγάρων κομιτατζήδων. Σύμφωνα με την Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, της εκδοτικής
Αθηνών, η πρώτη εμφάνιση βουλγαρικής συμμορίας στο Σαντζάκι (Νομός) Σερρών ήταν του
βοεβόδα Κώστα Κούκου και η δράση της χρονολογείται από το Φεβρουάριο του 1880.
Είναι όμως η κρίση αυτή για τη χρονολογία κατάργησης του άβατου σωστή ; Στο ερώτημα
αυτό θα προσπαθήσουμε να απαντήσουμε παραθέτοντας κάποια ιστορικά ντοκουμέντα.
Το πρώτο προέρχεται από την εβδομαδιαία Σερραϊκή εφημερίδα «Χαραυγή» του εκδότη
Αθανάσιου Καράμπελα, που στο φύλλο της 13-8-1915 (δύο χρόνια μετά την απελευθέρωση των
Σερρών) στην πρώτη σελίδα παραθέτει ένα κωμικοτραγικό επεισόδιο που έλαβε χώρα την
Μεταμόρφωση του Σωτήρος στη Μονή Προδρόμου Σερρών. Σε περίληψη, κάποιοι ευκατάστατοι
Σερραίοι με τις οικογένειες τους διασκέδαζαν με τους ήχους λατέρνας στον εξωτερικό χώρο της
Μονής. Στο αποκορύφωμα του γλεντιού ένας παντοπώλης, ασθμαίνοντας, τους αναγγέλει την
παρουσία βουλγάρων κομιτατζήδων στο δρόμο και τον πυροβολισμό που δέχθηκε. «Είναι ανώτερον
περιγραφής τί επηκολούθησε την ώραν εκείνην. Φωναί, ολολυγμοί, οιμωγαί και επικλήσεις προς
στον άγιον Ιωάννην και τους καλογήρους διά να ανοίξουν την πόρτα». Τελικά όταν αποκαλύφθηκε
ότι όλο αυτό ήταν μια φάρσα, άλλοι γελούσαν με το συμβάν, άλλοι έτρεμαν ακόμα τα πόδια τους
περιμένοντας τα φρικώδη μαρτύρια των κομιτατζήδων και οι καλόγεροι σταυροκοπούνταν «προς τον
Άγιον διά την ανίερον καταπάτησιν του εδάφους της Μονής εκ θηλέων όντων». Από το
δημοσίευμα αυτό έχουμε μια πρώτη μαρτυρία ότι και μετά την Απελευθέρωση των Σερρών στις 29
Ιουνίου του 1913 το άβατο ήταν σε ισχύ.
Το 1917 μεσούντος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, η Μονή δέχτηκε ολοκληρωτική λεηλασία
των κειμηλίων και χειρογράφων της από το βουλγαρικό στρατό και αιχμαλωσία των μοναχών της στο
εσωτερικό της Βουλγαρίας. Μετά την επιστροφή των μοναχών και τη συνθηκολόγηση της
βουλγαρίας, τη Μονή Προδρόμου Σερρών επισκέφθηκε, στις 6 Αυγούστου του 1919, ο υπολοχαγός
Νίκος Στρατάκης. Στο άρθρο του με τίτλο «Από τα Σέρρας στη Μονή Προδρόμου», όπου
αποτυπώνει την εμπειρία του στο μοναστήρι, ανέφερε: «Η είσοδος εις τας γυναίκας απαγορεύεται.
Είναι η επιθυμία του κτήτορος εις τον οποίον φαίνεται οι απόγονοι της Εύας πολλάκις θα έπαιξαν το
παιγνίδι του απηγορευμένου καρπού και ηθέλησεν να τας εκδικηθή».
Στις αρχές του μεσοπολέμου φαίνεται ότι το άβατο έπαυσε να έχει ισχύ στο μοναστήρι για τα
νεαρά κορίτσια. Αυτό επιβεβαιώνεται από τη φωτογραφία των Σερραϊκών οικογενειών Μπεσίρ
και Σπανού μπροστά στη φιάλη της Μονής Τιμίου Προδρόμου Σερρών δηλ. στο εσωτερικό της Μονής.
Η φωτογραφία δημοσιεύθηκε στο βιβλίο της μονής που έγραψε ο καθηγητής Ξενοφών Μονίαρος, με
τίτλο Τα Κιόσκια της Ι.Μ. Τιμίου Προδρόμου Σερρών, σελ. 211, που σύμφωνα με τον συγγραφέα είναι
του 1922 και προέρχεται από το Αρχείου του Γ. Καφταντζή.
Επίσης στην εφημερίδα «Μακεδονία» το 1930 δημοσιεύτηκε ένα μονόστηλο με τίτλο «Άθλοι
των Καλογήρων – Απόπειρα βιασμού μικράς κορασίδος» στο οποίο εξιστορείται περιστατικό
μοναχού της Μονής Προδρόμου Σερρών που προσπάθησε να παρασύρει δεκατετράχρονη κοπέλα στο
κελί του για να την αποπλανήσει.
Από φωτογραφίες που δημοσιεύονται στο αναφερθέν βιβλίο του Ξ. Μονίαρου διαπιστώνουμε
ότι κατά το μεσοπόλεμο, στις μεγάλες γιορτές του Μοναστηριού, μπροστά στην αυλόπορτα της
εισόδου της Μονής, φωτογραφίζονται Σερραϊκά ζευγάρια μαζί με τον Μητροπολίτη Σερρών
Μεγγρέλη, που επισκέπτονταν το Μοναστήρι, καθιερώνοντας με τον τρόπο αυτό μια άτυπη κατάλυση
του άβατου με ανοχή του Μητροπολίτου.
Μετά το τέλος της τρίτης βουλγαρικής κατοχής των Σερρών (1941-1944), το 1945 ο
Μητροπολίτης Σερρών Κωνσταντίνος Μεγγρέλης αυτή την άτυπη κατάλυση του αβάτου του
μοναστηριού την επικύρωσε. Η πληροφορία αυτή μας παρέχεται από τον Αρχιμανδρίτη της Μονής
Γαβριήλ Κουντιάδη, στο βιβλίο του «Σύντομη ιστορική Επισκόπησις της Ιεράς Μονής Προδρόμου
απ’ αρχής της ιδρύσεως αυτής μέχρι των καθ’ ημάς χρόνων (1270-1956)», Σέρραι 1960.
Συγκεκριμένα στη σελ. 11 του κειμένου του βιβλίου, που γράφτηκε το 1955, αναφέρεται : «Δυστυχώς
όμως αι εν τω Τυπικώ Διατάξεις του Κτίτορος λόγω των περιστάσεων και της εποχής, εις την οποίαν
ζώμεν σήμερον, μένουν κατά το πλείστον ανεφάρμοστοι. Η είσοδος των γυναικών μέσα εις την Μονήν
την οποίαν απαγορεύει ο Κτίτωρ μόλις κατά το έτος 1945 εξ αθελήτου και απαραιτήτου ανάγκης
επετράπη τη εγκρίσει βεβαίως και του Μητροπολίτου Σερρών κ. Κων/τίνου Μεγγρέλη. Η δε
απαγόρευσις του να μη παραμένουν μέσα εις την Μονήν νέοι παιδικής ηλικίας κάτω των 20 ετών έχει
καταργηθή προ 150 και πλέον ετών».
Όπως είναι γνωστό μετά το τέλος του Β΄ Π.Π. η παλαιά φημισμένη ανδρώα μονή λόγω της
έλλειψης ικανού αριθμού μοναχών και πόρων για τη συντήρηση του συγκροτήματος των κτιρίων της
Μονής επί 40 σχεδόν χρόνια σταδιακά ερημώνονταν. Ώσπου το 1986, ο τότε μητροπολίτης Μάξιμος,
αφού προσπάθησε για αρκετά χρόνια να φέρει άνδρες μοναχούς στη μονή και δεν το κατάφερε,
στράφηκε προς τη γυναικεία αδελφότητα του Πηλίου, η οποία ανταποκρίθηκε στέλνοντας μια
τετραμελή ομάδα αδελφών. Στα επόμενα χρόνια η γυναικεία αδελφότητα του Προδρόμου Σερρών
πλήθαινε και με συνδυασμό των προσπαθειών της και ένταξης των πολύπλευρων έργων της Μονής σε
δημόσια προγράμματα, ανέταξε το κτιριακό συγκρότημα της μονής, αλλά και το πολιτιστικό και
θρησκευτικό κύρος της σταυροπηγιακής μονής, σεβόμενη την μακρόχρονη ιστορία της ως ανδρώας
μονής.
Συνοψίζοντας το άβατο της Μονής Προδρόμου Σερρών άρχισε σταδιακά στη διάρκεια του
μεσοπολέμου να ατονεί και η οριστική-τυπική κατάργησή του έγινε το 1945 από το Μητροπολίτη
Σερρών Κωνσταντίνο Μεγγρέλη.
#SerresParatiritis
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ
