ΕΛΛΑΔΑ
Αλέξανδρος Παπαναστασίου: Ο σημαιοφόρος της ιδέας της βαλκανικής συνεννοήσεως
Υπήρξεν ιδεολόγος, αλλ' η ιδεολογία του ήταν συνυφασμένη με τον ρεαλισμόν
Υπήρξεν ιδεολόγος, αλλ' η ιδεολογία του ήταν συνυφασμένη με τον ρεαλισμόν
Ο Αλέξανδρος Παπαναστασίου, με καταγωγή από το Λεβίδι Αρκαδίας, γεννήθηκε στην Τρίπολη στις 8 Ιουλίου 1876 και
απεβίωσε στην Εκάλη στις 17 Νοεμβρίου 1936.
Ευρέως γνωστός ως ο Πατέρας της Δημοκρατίας, ο Παπαναστασίου υπήρξε μια από τις σημαντικότερες πολιτικές
προσωπικότητες του α’ μισού του 20ού αιώνα στη χώρα μας, ένας ενάρετος πολιτικός άνδρας με πρωτοποριακές αντιλήψεις
και πραγματικά μεταρρυθμιστικό πνεύμα.
Σπούδασε νομικά στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, ακολούθως δε (κατά την πρώτη δεκαετία του 20ού αιώνα) κοινωνιολογία,
φιλοσοφία και οικονομικά σε ευρωπαϊκά πανεπιστήμια (Χαϊδελβέργη, Βερολίνο, Λονδίνο, Παρίσι), δίδοντας έμφαση στα
ζητήματα του συνεργατισμού και στις κυρίαρχες συνεταιριστικές αντιλήψεις των αρχών του 20ού αιώνα.
Ο Παπαναστασίου, ο οποίος υπήρξε ένας από τους πρωτεργάτες της ίδρυσης της Κοινωνιολογικής Εταιρείας, εξελέγη κατ’
επανάληψιν βουλευτής, άσκησε επιτυχώς διάφορα υπουργικά καθήκοντα και ανέλαβε δις —επ’ ολίγον— την πρωθυπουργία
(1924, 1932).
Στο επίκεντρο της προσοχής και του ενδιαφέροντός του βρίσκονταν πάντα τα κοινωνικά και τα αγροτικά θέματα, καθώς
και το ζήτημα της συνεννόησης και συνεργασίας των λαών της Βαλκανικής, με σκοπό τη διατήρηση της ειρήνης και της
ασφάλειας στην πολύπαθη αυτή γωνιά της Ευρώπης.
Ο Παπαναστασίου αγωνίστηκε, μεταξύ άλλων, για τη θεμελίωση του δημοκρατικού κοινοβουλευτικού πολιτεύματος στις
ψυχές των πολιτών, για την επιστημονική και πνευματική ελευθερία, για την αποκατάσταση των ακτημόνων καλλιεργητών
και των προσφύγων, για την επικράτηση της δημοτικής γλώσσας, καθώς και για το άνοιγμα της εκπαίδευσης σε όλους τους
Έλληνες και σε όλες τις Ελληνίδες.
Ένα από τα πλέον σημαντικά ορόσημα του πολυκύμαντου πολιτικού βίου του Παπαναστασίου αποτέλεσε η δημοσίευση του
περίφημου «Δημοκρατικού Μανιφέστου» στις 12 Φεβρουαρίου 1922, λίγους μήνες πριν από την κατάρρευση του Μικρασιατικού
Μετώπου και τη Μικρασιατική Τραγωδία, κίνηση που οδήγησε στη σύλληψη και τη φυλάκισή του.
Με το εν λόγω μανιφέστο ο Παπαναστασίου και οι ομοϊδεάτες του (Γ. Βηλαράς, Σ. Θεοδωρόπουλος, Π. Καραπάνος, Κ. Μελάς,
Δ. Πάζης, Θρ. Πετιμεζάς) επέκριναν την πολιτική που ακολουθούσαν οι τότε φιλοβασιλικές κυβερνήσεις στο Μικρασιατικό
Ζήτημα και επέρριπταν στο Στέμμα την ευθύνη για τις εθνικές συμφορές που επέκειντο.
Στο φύλλο των «Αθηναϊκών Νέων» που είχε κυκλοφορήσει στις 18 Νοεμβρίου 1936, την επομένη του θανάτου του Παπαναστασίου,
ο διακεκριμένος κωνσταντινουπολίτης δημοσιογράφος-χρονογράφος, θεατρικός συγγραφέας και διηγηματογράφος Βασίλης Ηλιάδης
(1892-1971) είχε μοιραστεί με τους αναγνώστες της εφημερίδας τις μνήμες του από ένα ταξίδι που είχε πραγματοποιήσει στη
Βασιλεύουσα μαζί με τον αείμνηστο αρκάδα πολιτικό, έξι χρόνια νωρίτερα.
Ιδού όσα είχε γράψει ο Ηλιάδης:
Εταξειδεύαμε ένα φθινοπωρινό δείλι. Το τουρκικό ατμόπλοιο «Άγκυρα», περιποιημένο και καλοτάξειδο, εξέσχιζε με λύσσα
τα νερά της Προποντίδος, προσπαθώντας να φθάση στην Πόλι πριν βασιλέψη ακόμη ο ήλιος. Τα θρακικά ακρογιάλια φωτισμένα
και τα χωριά των ξαπλωμένα με νωχέλεια επάνω στα γραφικά των κράσπεδα. Η Περίστασις, η Χώρα, η Γάνος και κατόπιν η
Ραιδεστός. Επάνω εις την γέφυρα του ατμοπλοίου ένας άνθρωπος ακουμπισμένος σε μια κολώνα παρακολουθούσε παραδομένος σε
βαθύτερες σκέψεις το ξετύλιγμα αυτό της γοητευτικής νταντέλας των θρακικών παραλίων. Ήταν ο Αλέξανδρος Παπαναστασίου.
Εταξειδεύαμε προς την Πόλι. Εκεί θα συνήρχετο για δευτέραν φοράν, μέσα εις το θρυλικό παλάτι του Γιλδίζ, η Βαλκανική
Διάσκεψις. Ο Παπαναστασίου έπρεπε να ευρίσκεται εκ των πρώτων εις την διάσκεψιν αυτήν ως ένας από τους πρωτεργάτας — ο
πρωτεργάτης— της συνεννοήσεως των βαλκανικών κρατών. Ώρες ολόκληρες αφίνοντας πίσω μας τα συννεφιασμένα το φθινοπωρινό
εκείνο πρωί στενά των Δαρδανελλίων, ο Παπαναστασίου μας μιλούσε για την διάσκεψιν αυτή, για την συνεννόησιν των βαλκανικών
κρατών και για τα σχέδιά του.
Σημαιοφόρος της ιδέας της συνεννοήσεως των βαλκανικών κρατών από το 1929, οπότε συνήλθεν εις τας Αθήνας το διεθνές
συνέδριον της ειρήνης, υπήρξεν αμέσως ο εμψυχωτής και ο πρωτοπόρος της. Υπήρξεν ιδεολόγος, αλλ’ η ιδεολογία του ήταν
συνυφασμένη με τον ρεαλισμόν. Εις την προσπάθειαν για την συνεννόησιν των βαλκανικών κρατών ο Παπαναστασίου έβλεπε με
το πρίσμα το ιδικό του την δημιουργίαν μιας νέας καταστάσεως. Το σχέδιό του ήταν ειρηνιστικό και ανθρωπιστικό. Ο
Παπαναστασίου εις την συμφιλίωσιν και την συνεννόησιν των γειτονικών κρατών ωραματίζετο πυργούμενον το οικοδόμημα μιας
ειρήνης παγίας, που θα αποτελούσε παράδειγμα αξιόζηλο και αξιομίμητο.
Το πρώτο σπέρμα της ιδέας αυτής είχε πέση σε έδαφος γόνιμο και ο πρωτεργάτης και σημαιοφόρος της είχε μίαν κρυφήν χαράν.
Έτσι, καθώς ταξειδεύοντας προς τον Βόσπορο μας μιλούσε για τα όνειρα και για τα σχέδιά του, το πρόσωπό του έπαιρνε μια
φωτεινή και ακτινοβόλο έκφρασιν. Τα μάτια του πετούσαν φλόγες κ’ εμείς ακούαμε σαν σε μια έκστασιν τον άνθρωπο με τα μεγάλα
όνειρα, αλλά και με την εκπληκτική πεποίθησιν εις την πραγματοποίησίν των. Γιατί προ παντός ο Παπαναστασίου είχε εμπιστοσύνη
προς τον ιδεαλισμόν του και είχε τόση θέλησιν ώστε τον ιδεαλισμόν του αυτόν να τον προσεγγίζη προς την πραγματικότητα.
Ακουμπισμένος εκεί σε μια κολώνα επάνω στην γέφυρα του ατμοπλοίου και με μάτια βυθισμένα μέσα εις το φως και την χαρούμενη
όψιν των ακρογιαλιών της Θράκης και των χωριών της, ξαναγυρνούσε πάλιν προς την αρχή από την οποίαν είχε ξεκινήση και άφινε
τα όνειρά του να γίνωνται βουνό μέσα εις την σκέψιν και την ψυχή του. Η γαλήνη της θάλασσας, το φθινοπωρινό φως του δειλινού
και το κύμα της χαράς που κυλούσε προς την αντικρυνή του παραλία δημιουργούσε μέσα του τον κόσμο της ειρήνης και της
ανθρωπίνης αλληλεγγύης. Ο Παπαναστασίου ήταν προ παντός ένας μεγάλος ανθρωπιστής, και η ιδέα της συμφιλιώσεως και συνεννοήσεως
των βαλκανικών λαών είχε την αφετηρίαν της από το αίσθημα του ανθρωπισμού υπό την ευρυτέραν μορφήν του.
Το σούρουπο μάς βρήκε στον Άγιο Στέφανο — το προάστειο της Σταμπούλ. Πίσω από τα βυσσινιά χρώματα των τελευταίων αποχρώσεων
του ηλίου που έσβυνε μέσα στα νερά της Προποντίδος διακρίναμε τους μιναρέδες των ιστορικών τζαμιών και αντικρύζαμε ακόμη στο
βάθος τεράστιες πυρκαϊές, που ήσαν αντανακλάσεις του ηλίου επάνω στα τζάμια των σπιτιών των πρώτων προαστείων του Βοσπόρου.
Ο Παπαναστασίου ωσάν να συνήλθε τότε από μια παράδοξη βιβλική έκστασιν. Αγκάλιασε με μια γρήγορη ματιά το φαντασμαγορικό όραμα
της Σταμπούλ τυλιγμένης μέσα σε βυσσινιά ελαφρά κρέπια, και μας είπε: «Τι θλιβερή υπόθεσις αυτά τα μίση μεταξύ των λαών, που
έπρεπε να αισθάνωνται αγάπη και μόνον αγάπη. Και ιδού εις τι αποβλέπει η προσπάθειά μας και η σκέψις μου».
Το άλλο πρωί μέσα εις την λαμπρή αίθουσαν των παληών σουλτάνων —εις το Γιλδίζ— ένας κόσμος βαλκανικών κρατών —Τούρκοι,
Βούλγαροι, Γιουγκοσλαύοι, Αλβανοί, Ρουμάνοι και Έλληνες— άκουαν με σεβασμό τον Παπαναστασίου αγορεύοντα και τον χειροκροτούσαν.
Οι ιδέες του εύρισκαν σύμφωνον όλον τον κόσμον αυτόν και ο σολωμικός ύμνος της ελευθερίας που αντηχούσε μέσα εις την αίθουσαν
του θρόνου εις το Γιλδίζ εκάλυπτε το τέλος της αγορεύσεως. Τα μάτια του Παπαναστασίου φωτοβολούσαν από ικανοποίησιν. Απόστολος
μιας ιδέας, έβλεπε την ιδέα του αυτή να γίνεται τεράστια φλόγα και να φωτίζη έναν κόσμο ολόκληρο.
Πηγή: in.gr
απεβίωσε στην Εκάλη στις 17 Νοεμβρίου 1936.
Ευρέως γνωστός ως ο Πατέρας της Δημοκρατίας, ο Παπαναστασίου υπήρξε μια από τις σημαντικότερες πολιτικές
προσωπικότητες του α’ μισού του 20ού αιώνα στη χώρα μας, ένας ενάρετος πολιτικός άνδρας με πρωτοποριακές αντιλήψεις
και πραγματικά μεταρρυθμιστικό πνεύμα.
Σπούδασε νομικά στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, ακολούθως δε (κατά την πρώτη δεκαετία του 20ού αιώνα) κοινωνιολογία,
φιλοσοφία και οικονομικά σε ευρωπαϊκά πανεπιστήμια (Χαϊδελβέργη, Βερολίνο, Λονδίνο, Παρίσι), δίδοντας έμφαση στα
ζητήματα του συνεργατισμού και στις κυρίαρχες συνεταιριστικές αντιλήψεις των αρχών του 20ού αιώνα.
Ο Παπαναστασίου, ο οποίος υπήρξε ένας από τους πρωτεργάτες της ίδρυσης της Κοινωνιολογικής Εταιρείας, εξελέγη κατ’
επανάληψιν βουλευτής, άσκησε επιτυχώς διάφορα υπουργικά καθήκοντα και ανέλαβε δις —επ’ ολίγον— την πρωθυπουργία
(1924, 1932).
Στο επίκεντρο της προσοχής και του ενδιαφέροντός του βρίσκονταν πάντα τα κοινωνικά και τα αγροτικά θέματα, καθώς
και το ζήτημα της συνεννόησης και συνεργασίας των λαών της Βαλκανικής, με σκοπό τη διατήρηση της ειρήνης και της
ασφάλειας στην πολύπαθη αυτή γωνιά της Ευρώπης.
Ο Παπαναστασίου αγωνίστηκε, μεταξύ άλλων, για τη θεμελίωση του δημοκρατικού κοινοβουλευτικού πολιτεύματος στις
ψυχές των πολιτών, για την επιστημονική και πνευματική ελευθερία, για την αποκατάσταση των ακτημόνων καλλιεργητών
και των προσφύγων, για την επικράτηση της δημοτικής γλώσσας, καθώς και για το άνοιγμα της εκπαίδευσης σε όλους τους
Έλληνες και σε όλες τις Ελληνίδες.
Ένα από τα πλέον σημαντικά ορόσημα του πολυκύμαντου πολιτικού βίου του Παπαναστασίου αποτέλεσε η δημοσίευση του
περίφημου «Δημοκρατικού Μανιφέστου» στις 12 Φεβρουαρίου 1922, λίγους μήνες πριν από την κατάρρευση του Μικρασιατικού
Μετώπου και τη Μικρασιατική Τραγωδία, κίνηση που οδήγησε στη σύλληψη και τη φυλάκισή του.
Με το εν λόγω μανιφέστο ο Παπαναστασίου και οι ομοϊδεάτες του (Γ. Βηλαράς, Σ. Θεοδωρόπουλος, Π. Καραπάνος, Κ. Μελάς,
Δ. Πάζης, Θρ. Πετιμεζάς) επέκριναν την πολιτική που ακολουθούσαν οι τότε φιλοβασιλικές κυβερνήσεις στο Μικρασιατικό
Ζήτημα και επέρριπταν στο Στέμμα την ευθύνη για τις εθνικές συμφορές που επέκειντο.
Στο φύλλο των «Αθηναϊκών Νέων» που είχε κυκλοφορήσει στις 18 Νοεμβρίου 1936, την επομένη του θανάτου του Παπαναστασίου,
ο διακεκριμένος κωνσταντινουπολίτης δημοσιογράφος-χρονογράφος, θεατρικός συγγραφέας και διηγηματογράφος Βασίλης Ηλιάδης
(1892-1971) είχε μοιραστεί με τους αναγνώστες της εφημερίδας τις μνήμες του από ένα ταξίδι που είχε πραγματοποιήσει στη
Βασιλεύουσα μαζί με τον αείμνηστο αρκάδα πολιτικό, έξι χρόνια νωρίτερα.
Ιδού όσα είχε γράψει ο Ηλιάδης:
Εταξειδεύαμε ένα φθινοπωρινό δείλι. Το τουρκικό ατμόπλοιο «Άγκυρα», περιποιημένο και καλοτάξειδο, εξέσχιζε με λύσσα
τα νερά της Προποντίδος, προσπαθώντας να φθάση στην Πόλι πριν βασιλέψη ακόμη ο ήλιος. Τα θρακικά ακρογιάλια φωτισμένα
και τα χωριά των ξαπλωμένα με νωχέλεια επάνω στα γραφικά των κράσπεδα. Η Περίστασις, η Χώρα, η Γάνος και κατόπιν η
Ραιδεστός. Επάνω εις την γέφυρα του ατμοπλοίου ένας άνθρωπος ακουμπισμένος σε μια κολώνα παρακολουθούσε παραδομένος σε
βαθύτερες σκέψεις το ξετύλιγμα αυτό της γοητευτικής νταντέλας των θρακικών παραλίων. Ήταν ο Αλέξανδρος Παπαναστασίου.
Εταξειδεύαμε προς την Πόλι. Εκεί θα συνήρχετο για δευτέραν φοράν, μέσα εις το θρυλικό παλάτι του Γιλδίζ, η Βαλκανική
Διάσκεψις. Ο Παπαναστασίου έπρεπε να ευρίσκεται εκ των πρώτων εις την διάσκεψιν αυτήν ως ένας από τους πρωτεργάτας — ο
πρωτεργάτης— της συνεννοήσεως των βαλκανικών κρατών. Ώρες ολόκληρες αφίνοντας πίσω μας τα συννεφιασμένα το φθινοπωρινό
εκείνο πρωί στενά των Δαρδανελλίων, ο Παπαναστασίου μας μιλούσε για την διάσκεψιν αυτή, για την συνεννόησιν των βαλκανικών
κρατών και για τα σχέδιά του.
Σημαιοφόρος της ιδέας της συνεννοήσεως των βαλκανικών κρατών από το 1929, οπότε συνήλθεν εις τας Αθήνας το διεθνές
συνέδριον της ειρήνης, υπήρξεν αμέσως ο εμψυχωτής και ο πρωτοπόρος της. Υπήρξεν ιδεολόγος, αλλ’ η ιδεολογία του ήταν
συνυφασμένη με τον ρεαλισμόν. Εις την προσπάθειαν για την συνεννόησιν των βαλκανικών κρατών ο Παπαναστασίου έβλεπε με
το πρίσμα το ιδικό του την δημιουργίαν μιας νέας καταστάσεως. Το σχέδιό του ήταν ειρηνιστικό και ανθρωπιστικό. Ο
Παπαναστασίου εις την συμφιλίωσιν και την συνεννόησιν των γειτονικών κρατών ωραματίζετο πυργούμενον το οικοδόμημα μιας
ειρήνης παγίας, που θα αποτελούσε παράδειγμα αξιόζηλο και αξιομίμητο.
Το πρώτο σπέρμα της ιδέας αυτής είχε πέση σε έδαφος γόνιμο και ο πρωτεργάτης και σημαιοφόρος της είχε μίαν κρυφήν χαράν.
Έτσι, καθώς ταξειδεύοντας προς τον Βόσπορο μας μιλούσε για τα όνειρα και για τα σχέδιά του, το πρόσωπό του έπαιρνε μια
φωτεινή και ακτινοβόλο έκφρασιν. Τα μάτια του πετούσαν φλόγες κ’ εμείς ακούαμε σαν σε μια έκστασιν τον άνθρωπο με τα μεγάλα
όνειρα, αλλά και με την εκπληκτική πεποίθησιν εις την πραγματοποίησίν των. Γιατί προ παντός ο Παπαναστασίου είχε εμπιστοσύνη
προς τον ιδεαλισμόν του και είχε τόση θέλησιν ώστε τον ιδεαλισμόν του αυτόν να τον προσεγγίζη προς την πραγματικότητα.
Ακουμπισμένος εκεί σε μια κολώνα επάνω στην γέφυρα του ατμοπλοίου και με μάτια βυθισμένα μέσα εις το φως και την χαρούμενη
όψιν των ακρογιαλιών της Θράκης και των χωριών της, ξαναγυρνούσε πάλιν προς την αρχή από την οποίαν είχε ξεκινήση και άφινε
τα όνειρά του να γίνωνται βουνό μέσα εις την σκέψιν και την ψυχή του. Η γαλήνη της θάλασσας, το φθινοπωρινό φως του δειλινού
και το κύμα της χαράς που κυλούσε προς την αντικρυνή του παραλία δημιουργούσε μέσα του τον κόσμο της ειρήνης και της
ανθρωπίνης αλληλεγγύης. Ο Παπαναστασίου ήταν προ παντός ένας μεγάλος ανθρωπιστής, και η ιδέα της συμφιλιώσεως και συνεννοήσεως
των βαλκανικών λαών είχε την αφετηρίαν της από το αίσθημα του ανθρωπισμού υπό την ευρυτέραν μορφήν του.
Το σούρουπο μάς βρήκε στον Άγιο Στέφανο — το προάστειο της Σταμπούλ. Πίσω από τα βυσσινιά χρώματα των τελευταίων αποχρώσεων
του ηλίου που έσβυνε μέσα στα νερά της Προποντίδος διακρίναμε τους μιναρέδες των ιστορικών τζαμιών και αντικρύζαμε ακόμη στο
βάθος τεράστιες πυρκαϊές, που ήσαν αντανακλάσεις του ηλίου επάνω στα τζάμια των σπιτιών των πρώτων προαστείων του Βοσπόρου.
Ο Παπαναστασίου ωσάν να συνήλθε τότε από μια παράδοξη βιβλική έκστασιν. Αγκάλιασε με μια γρήγορη ματιά το φαντασμαγορικό όραμα
της Σταμπούλ τυλιγμένης μέσα σε βυσσινιά ελαφρά κρέπια, και μας είπε: «Τι θλιβερή υπόθεσις αυτά τα μίση μεταξύ των λαών, που
έπρεπε να αισθάνωνται αγάπη και μόνον αγάπη. Και ιδού εις τι αποβλέπει η προσπάθειά μας και η σκέψις μου».
Το άλλο πρωί μέσα εις την λαμπρή αίθουσαν των παληών σουλτάνων —εις το Γιλδίζ— ένας κόσμος βαλκανικών κρατών —Τούρκοι,
Βούλγαροι, Γιουγκοσλαύοι, Αλβανοί, Ρουμάνοι και Έλληνες— άκουαν με σεβασμό τον Παπαναστασίου αγορεύοντα και τον χειροκροτούσαν.
Οι ιδέες του εύρισκαν σύμφωνον όλον τον κόσμον αυτόν και ο σολωμικός ύμνος της ελευθερίας που αντηχούσε μέσα εις την αίθουσαν
του θρόνου εις το Γιλδίζ εκάλυπτε το τέλος της αγορεύσεως. Τα μάτια του Παπαναστασίου φωτοβολούσαν από ικανοποίησιν. Απόστολος
μιας ιδέας, έβλεπε την ιδέα του αυτή να γίνεται τεράστια φλόγα και να φωτίζη έναν κόσμο ολόκληρο.
Πηγή: in.gr
#SerresParatiritis
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ
