ΣΗΜΕΙΑ ΑΙΧΜΗΣ

Ψηφιακός Γραμματισμός και Εκπαίδευση στον 21 ου αιώνα -Του Δημήτρη Κ. Χατζηπαναγιώτου*

Ο ψηφιακός γραμματισμός ( digital literacy), δηλαδή η δεξιότητα κάποιου να ζει, να μαθαίνει, να εργάζεται, να συμμετέχει και να ευδοκιμεί σε μια ψηφιακή κοινωνία, αναδεικνύεται ως βασικός πυλώνας της σύγχρονης εκπαιδευτικής διαδικασίας. Άλλωστε, σε μια επ Ο ψηφιακός γραμματισμός ( digital literacy), δηλαδή η δεξιότητα κάποιου να ζει, να μαθαίνει, να εργάζεται, να συμμετέχει και να ευδοκιμεί σε μια ψηφιακή κοινωνία, αναδεικνύεται ως βασικός πυλώνας της σύγχρονης εκπαιδευτικής διαδικασίας. Άλλωστε, σε μια εποχή όπου η πληροφορία διαχέεται άφθονα αλλά όχι πάντα αξιόπιστα, η ανάγκη για πολίτες που μπορούν να διαχειριστούν αυτή την πληροφορία είναι πλέον απαιτητέα περισσότερο από ποτέ.οχή όπου η πληροφορία διαχέεται άφθονα αλλά όχι πάντα αξιόπιστα, η ανάγκη για πολίτες που μπορούν να διαχειριστούν αυτή την πληροφορία είναι πλέον απαιτητέα περισσότερο από ποτέ.

Ο ψηφιακός γραμματισμός ( digital literacy), δηλαδή η δεξιότητα κάποιου να ζει, να μαθαίνει, να εργάζεται, να συμμετέχει και να ευδοκιμεί σε μια ψηφιακή κοινωνία, αναδεικνύεται ως βασικός πυλώνας της σύγχρονης εκπαιδευτικής διαδικασίας. Άλλωστε, σε μια επ Ο ψηφιακός γραμματισμός ( digital literacy), δηλαδή η δεξιότητα κάποιου να ζει, να μαθαίνει, να εργάζεται, να συμμετέχει και να ευδοκιμεί σε μια ψηφιακή κοινωνία, αναδεικνύεται ως βασικός πυλώνας της σύγχρονης εκπαιδευτικής διαδικασίας. Άλλωστε, σε μια εποχή όπου η πληροφορία διαχέεται άφθονα αλλά όχι πάντα αξιόπιστα, η ανάγκη για πολίτες που μπορούν να διαχειριστούν αυτή την πληροφορία είναι πλέον απαιτητέα περισσότερο από ποτέ.οχή όπου η πληροφορία διαχέεται άφθονα αλλά όχι πάντα αξιόπιστα, η ανάγκη για πολίτες που μπορούν να διαχειριστούν αυτή την πληροφορία είναι πλέον απαιτητέα περισσότερο από ποτέ.

Οι καταιγιστικές τεχνολογικές εξελίξεις της τελευταίας δεκαετίας έχουν επιφέρει κοσμογονικές αλλαγές σε κάθε τομέα της κοινωνίας, με την εκπαίδευση να βρίσκεται στο επίκεντρο και αυτών των διεργασιών. Ο ψηφιακός γραμματισμός ( digital literacy), δηλαδή η δεξιότητα  κάποιου  να ζει, να μαθαίνει, να εργάζεται, να συμμετέχει και να ευδοκιμεί σε μια ψηφιακή κοινωνία, αναδεικνύεται ως βασικός πυλώνας της σύγχρονης εκπαιδευτικής διαδικασίας. Άλλωστε, σε μια εποχή όπου η πληροφορία διαχέεται άφθονα αλλά όχι πάντα αξιόπιστα, η ανάγκη για πολίτες που μπορούν να διαχειριστούν αυτή την πληροφορία είναι πλέον απαιτητέα περισσότερο από ποτέ.
 Η έννοια του ψηφιακού γραμματισμού, όπως αναφέρθηκε παραπάνω,  υπερβαίνει την απλή χρήση των υπολογιστών και την ενεργό συμμετοχή στα ψηφιακά μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Ειδικότερα, περιλαμβάνει την κριτική σκέψη - που εντάσσεται σε μια άλλη ήπια δεξιότητα (αγγλιστί soft skill), τον κριτικό γραμματισμό (critical literacy) - απέναντι στα πανθομολογούμενα ευμετάβλητα  δεδομένα, τη δημιουργία ψηφιακού περιεχομένου, τη συνεργασία σε ψηφιακά περιβάλλοντα και τη διαχείριση της ψηφιακής ασφάλειας. Ο ρόλος του σχολείου και των εκπαιδευτικών σε αυτή τη διαδικασία είναι καταλυτικός, καθώς το σχολείο αποτελεί τον πυρήνα της καλλιέργειας στάσεων και δεξιοτήτων που σχετίζονται με τον ψηφιακό γραμματισμό, όπως μάλιστα ευαγγελίζονται και τα Αναλυτικά Προγράμματα Σπουδών σε όλα σχεδόν τα μαθήματα.

Οι Προκλήσεις της Χρήσης Ψηφιακών Τεχνολογιών στην Τάξη

Παρά την εγνωσμένη σημασία του ψηφιακού γραμματισμού, η ενσωμάτωση  του στην ελληνική εκπαιδευτική πραγματικότητα και η συστηματική καλλιέργειά του συνοδεύεται από προκλήσεις. Κατ’ αρχάς, βασικό ζητούμενο αποτελεί η ισότιμη πρόσβαση στις ψηφιακές τεχνολογίες για όλη την εκπαιδευτική κοινότητα. Άλλωστε, κατά την πρόσφατη πανδημία COVID-19, αναδύθηκαν ανισότητες στην πρόσβαση εκπαιδευτικών, μαθητών και οικογενειών στα ψηφιακά μέσα, όπως σε υπολογιστές, λογισμικά και διαδίκτυο. Αυτή η ανισότητα δεν περιχαρακώνεται μόνο στον τεχνολογικό εξοπλισμό και στην ψηφιακή υποδομή αλλά και στη γνώση και στην ικανότητα χρήσης των τεχνολογιών. Νωπή είναι ακόμη η μνήμη από την απαίτηση της Πολιτείας για την άμεση προσαρμογή των εκπαιδευτικών στις συνθήκες της τηλεκπαίδευσης μέσα σε λίγες μέρες και από τις συνεπακόλουθες τραγελαφικές καταστάσεις…
Παράλληλα, πολλοί εκπαιδευτικοί βρίσκονται αντιμέτωποι και με την αποδοχή εκ μέρους τους  της αναγκαιότητας για άμεση εκπαίδευση ή επανακατάρτιση στις ψηφιακές τεχνολογίες. Ενώ οι μαθητές συχνά θεωρούνται ψηφιακοί ιθαγενείς, πολλοί εκπαιδευτικοί προέρχονται από γενιές που δεν ήταν εξοικειωμένες  με ψηφιακές συσκευές. Η διαπίστωση αυτή ενισχύεται και από την αναντίρρητη επισήμανση πως η συντριπτική πλειονότητα του εκπαιδευτικού προσωπικού στην Ελλάδα εντάσσεται στην ηλικιακή ομάδα που εκτείνεται από τα πενήντα πέντε και άνω, απόρροια πολυπαραμετρικών συνθηκών και επιλογών.  Εύλογα δημιουργείται ένα χάσμα που πρέπει να καλυφθεί μέσω συστηματικής επαγγελματικής ανάπτυξης, με έμφαση στις σύγχρονες τεχνολογίες, και της παγίωσης της επιμορφωτικής κουλτούρας.

Η Ένταξη του Ψηφιακού Γραμματισμού στα Αναλυτικά  Προγράμματα

Η ενσωμάτωση του ψηφιακού γραμματισμού στη διδακτέα ύλη δεν απαιτεί μόνο τη χρήση τεχνολογικών εργαλείων, αλλά κυρίως το σχεδιασμό και την υλοποίηση ενός αντίστοιχου εκπαιδευτικού μοντέλου. Τα αναλυτικά προγράμματα θα πρέπει να ενσωματώνουν στρατηγικές για την ανάπτυξη δεξιοτήτων όπως η αναγνώριση ψευδών ειδήσεων ( fake news), η κριτική ανάλυση της πληροφορίας και η σωστή χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Όλα τα παραπάνω καταδεικνύουν την αναγκαιότητα για την ολιστική ενσωμάτωση και χρήση της ψηφιακής τεχνολογίας στην εκπαιδευτική διαδικασία, που δε θα βαυκαλίζεται με την ιδέα πως η εγκατάσταση των διαδραστικών πινάκων στις αίθουσες διδασκαλίες των σχολικών μονάδων αποτελεί την αναγκαία συνθήκη του ψηφιακού γραμματισμού.
Με άλλα λόγια, η ενσωμάτωση των ψηφιακών τεχνολογιών στην τάξη δε σημαίνει απλώς τη χρήση PowerPoint ή εργαλείων τηλεδιάσκεψης. Αντίθετα, σημαίνει τη δημιουργία ψηφιακών δραστηριοτήτων που εμπλέκουν δημιουργικά, ισότιμα και καταλυτικά τους μαθητές. Για παράδειγμα, η απρόσκοπτη αξιοποίηση και ενσωμάτωση στην εκπαιδευτική πρακτική των επίσημων από το Υπουργείο εκπαιδευτικών πλατφορμών, όπως το e-class και το e-me, καθώς και η ενθάρρυνση της δημιουργίας πρωτότυπου περιεχομένου από τους μαθητές, όπως blogs ή ακόμα και podcasts, μπορούν να καλλιεργήσουν τη δημιουργικότητα και τη συνεργασία.

Το Μέλλον του Ψηφιακού Γραμματισμού στην Εκπαίδευση

Με τον ψηφιακό γραμματισμό να θεωρείται ως μία από τις βασικές δεξιότητες του 21ου αιώνα, ο εκπαιδευτικός κόσμος οφείλει να αναζητήσει τρόπους, για να διασφαλίσει τη βιωσιμότητα αυτών των αλλαγών και την εμπέδωσή τους. Στη χώρα μας, η εισαγωγή μαθημάτων που συμβάλλουν στην εξοικείωση των μαθητών από μικρή ηλικία και σε όλες τις εκπαιδευτικές βαθμίδες με τη νέα ψηφιακή πραγματικότητα είναι ένα βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση. Ωστόσο, είναι εξίσου σημαντικό να προβλεφθεί η διαρκής επιμόρφωση και κατάρτιση των εκπαιδευτικών,  ώστε να αντεπεξέρχονται αποτελεσματικά σε αυτές τις προκλήσεις.
Στην προαναφερθείσα ιδεατή κατάσταση θα μπορούσαν να συνδράμουν καταλυτικά και η αγαστή συνεργασία των Σχολείων με Πανεπιστήμια, με νεοφυείς εταιρείες στις ψηφιακές τεχνολογίες αιχμής και με ερευνητικά κέντρα. Παράλληλα, χρειάζεται να σχεδιασθούν και να αναπτυχθούν πολιτικές που να διασφαλίζουν την ισότιμη πρόσβαση στις τεχνολογίες, καθώς και την ενίσχυση της ψηφιακής ασφάλειας για την προστασία των μαθητών αλλά και των εκπαιδευτικών στο διαδίκτυο.

Συμπέρασμα: Καλλιεργώντας τον Ψηφιακό Πολίτη

Ο ψηφιακός γραμματισμός δεν είναι μια πολυτέλεια, αλλά ανερυθρίαστα είναι αδήριτη πραγματικότητα στην εκπαιδευτική διαδικασία. Στο επίκεντρο δεν πρέπει να βρίσκεται μόνο η τεχνολογία αλλά η καλλιέργεια της κριτικής σκέψης και η γαλούχηση ενεργών, υπεύθυνων και ενημερωμένων πολιτών που θα αξιοποιούν τη δύναμη της πληροφορίας. Η εκπαίδευση καθίσταται το όχημα που θα προσφέρει στους μαθητές τα εργαλεία, για να γίνουν ενεργά και δημιουργικά μέλη της κοινωνίας του 21ου αιώνα, αρκεί και η Πολιτεία να αντιληφθεί πως η μεγαλύτερη επένδυση είναι αυτή στην Παιδεία και στην Εκπαίδευση.

* Ο γράφων είναι εκπαιδευτικός-φιλόλογος (ΠΕ02), θεράπων της Δημόσιας Εκπαίδευσης, PhD(c) , Μ.Α. & Μ. Sc
.