ΣΗΜΕΙΑ ΑΙΧΜΗΣ
Η Επίδραση των ασθενειών στην Παγκόσμια Ιστορία ΜΕΡΟΣ 1ο
H ιστορία δεν γράφεται μονάχα από ηρωϊκούς μαχητές, πολυμήχανους στρατηγούς και οραματιστές πολιτικούς. Γράφεται και από μικροοργανισμούς που αποτέλεσαν αιτία αφανισμού ολόκληρων πληθυσμών με τη μορφή επιδημιών και επέδρασαν καταλυτικά στην αλλαγή οικονομικών και πολιτικών σχεδιασμών αλλά και στην κατάρρευση πολιτισμών και κοινωνικοπολιτικών συστημάτων
H ιστορία δεν γράφεται μονάχα από ηρωϊκούς μαχητές, πολυμήχανους στρατηγούς και οραματιστές πολιτικούς. Γράφεται και από μικροοργανισμούς που αποτέλεσαν αιτία αφανισμού ολόκληρων πληθυσμών με τη μορφή επιδημιών και επέδρασαν καταλυτικά στην αλλαγή οικονομικών και πολιτικών σχεδιασμών αλλά και στην κατάρρευση πολιτισμών και κοινωνικοπολιτικών συστημάτων
Τι είναι αυτό που κινεί την Ιστορία;
Κάποιοι θα πουν: οι μεγάλοι ηγέτες, άλλοι: η πάλη των τάξεων, κάποιοι άλλοι:
οι παραγωγικές δυνάμεις, άλλοι πάλι θα το αποδώσουν στη βούληση θεϊκών
δυνάμεων και κάποιοι θα αναφέρουν τους τυχαίους παράγοντες. Ακριβώς, λοιπόν, σ’
αυτούς τους τυχαίους παράγοντες υπάρχει ένας που ενώ σπάνια τον λαμβάνουμε υπ’
όψη μας, ο ρόλος του πολλές φορές στην Ιστορία ήταν καταλυτικός. Ο παράγοντας
αυτός δεν είναι άλλος από τους λοιμούς, τις μεταδοτικές ασθένειες.
H ιστορία δεν γράφεται μονάχα από ηρωϊκούς μαχητές, πολυμήχανους
στρατηγούς και οραματιστές πολιτικούς. Γράφεται και από μικροοργανισμούς που
αποτέλεσαν αιτία αφανισμού ολόκληρων πληθυσμών με τη μορφή επιδημιών και
επέδρασαν καταλυτικά στην αλλαγή οικονομικών και πολιτικών σχεδιασμών αλλά
και στην κατάρρευση πολιτισμών και κοινωνικοπολιτικών συστημάτων. Αν
ξαναδιαβάσουμε την ιστορία θα πρέπει να την διαβάσουμε και μέσα από την
αρρώστια και την υγεία.
Πως εμφανίσθηκαν οι μεταδοτικές ασθένειες;
Ας πάμε πίσω στον χρόνο. Οι άνθρωποι βρίσκονται στη γη για εκατομμύρια
χρόνια, ωστόσο, το μεγαλύτερο χρονικό διάστημα δεν υπήρχαν επιδημικές
ασθένειες. Κανείς δεν αρρώσταινε από ιλαρά, γιατί δεν υπήρχε ιλαρά, κανείς δεν
κόλλαγε ευλογιά ή γρίπη, ούτε καν το κοινό κρύωμα, μέχρι και πριν από 10-12
χιλιάδες χρόνια.
Ιατρικοί ανθρωπολόγοι έχουν αναγνωρίσει τρεις μεγάλες περιόδους
ασθενειών από την αρχή της ανθρώπινης Ιστορίας. Η πρώτη ξεκίνησε μόλις
πριν από περίπου 12.000 χρόνια με την εξημέρωση των ζώων. Όταν φέραμε
ζώα στις αυλές μας μεταφέρθηκαν και οι ασθένειές τους μαζί τους.
Για παράδειγμα, όταν εξημερώσαμε τις αγελάδες και τα πρόβατα
εξημερώσαμε επίσης τον ιό Rinderpest. Ένας ιός που είναι υπεύθυνος για την
πανώλη των βοοειδών. Αυτός, λοιπόν, μετετράπη στην ανθρώπινη ιλαρά, αν
και τώρα θεωρείτε μια άκακη ασθένεια. Τα τελευταία 150 χρόνια η ιλαρά έχει
σκοτώσει 200 εκατομμύρια ανθρώπους. Και κατά μία έννοια, όλη αυτοί οι
θάνατοι εντέλει, εντοπίζονται μόλις λίγες εκατοντάδες γενιές από την
εξημερώσει των πρώτων βοοειδών . Η ευλογιά μάλλον προήλθε από την
πανώλη της καμήλας. Εξημερώσαμε τα γουρούνια και κερδίσαμε τον κοκίτη.
Εξημερώσαμε τα κοτόπουλα και κερδίσαμε τον τυφοειδή πυρετό. Και
εξημερώσαμε τις πάπιες και πήραμε τη γρίπη. Πριν από την εξημέρωση της
πάπιας, μάλλον, κανείς δεν αρρώσταινε από γρίπη. Η λέπρα, πιθανόν, προήλθε
από τον νεροβούβαλο. Και το κοινό κρυολόγημα από τα άλογα. Μέχρι τότε
το κοινό κρυολόγημα ήταν κατά πάσα πιθανότητα κοινό σε αυτά και όχι σε
μας.
Οι ασθένειες των ευρωπαίων εξάλειψαν το 90% των ιθαγενών Αμερικανών
αλλά γιατί δεν συνέβη και το αντίθετο; Γιατί δεν σκότωσαν οι αμερικανικές
πανώλες τους ευρωπαίους; Επειδή, απλά, δεν υπήρχαν πανώλες. Υπήρχαν
βουβάλια αλλά δεν ήταν εξημερωμένα, άρα ούτε ιλαρά υπήρχε. Η Καμήλα της
Αμερικής εξαφανίστηκε στην εποχή των παγετώνων, την πλειστόκαινο περίοδο,
οπότε δεν υπήρχε ευλογιά. Δεν είχαν γουρούνια άρα όχι στρεπτόκοκκο, ούτε
κοτόπουλα άρα όχι τύφο. Οπότε ενώ η Ευρωπαίοι, οι Ασιάτες και οι Αφρικανοί
πέθαναν κατά εκατομμύρια από επιδημίες κανείς δεν πέθανε από επιδημικές
ασθένειες στο λεγόμενο Νέο Κόσμο καθώς δεν είχανε ξημερώσει άγρια ζώα και
οι ασθένειες των αγρίων ζώων δεν μεταδίδονταν εύκολα στον άνθρωπό.
Η επόμενη μεγάλη περίοδος των ανθρώπινων ασθενειών ξεκίνησε μόλις
πριν από μερικούς αιώνες με την βιομηχανική επανάσταση, κατά τον 18 ο αιώνα.
Εμφανίσθηκαν οι ασθένειες του πολιτισμού: διαβήτης, παχυσαρκία,
καρδιοπάθεια, καρκίνος κτλ. Όμως, η εποχή των μεταδοτικών ασθενειών
θεωρούνταν ότι είχε τελειώσει μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 70. Είχαμε
πλέον την πενικιλίνη και τα άλλα αντιβιοτικά. Νικήσαμε την πολιομυελίτιδα.
Εξολοθρεύσαμε την ευλογία και πολλές άλλες. Αλλά μετά, κάτι άλλαξε . Ύστερα
από δεκαετίες μείωσης των θανάτων από μεταδοτικές ασθένειες η τάση
αντιστράφηκε. Από το 1975 άρχισαν να αυξάνονται πάλι. Πάνω από 30 νέες
ασθένειες εμφανίστηκαν σε 30 χρόνια και μάλιστα από νέους ιούς.
(Συνεχίζεται…)
* Ο Ανδρονίδης Θεολόγης σπούδασε Χημεία στο ΑΠΘ και έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στην
Αναλυτική Χημεία στο Πανεπιστήμιο της Μπολόνια. Ήταν καθηγητής στη Μέση Εκπαίδευση. Είναι
τακτικός εισηγητής στα Μαθήματα Κλασικής Παιδείας και τα κείμενα που δημοσιεύονται εδώ είναι
από διαλέξεις του.
Κάποιοι θα πουν: οι μεγάλοι ηγέτες, άλλοι: η πάλη των τάξεων, κάποιοι άλλοι:
οι παραγωγικές δυνάμεις, άλλοι πάλι θα το αποδώσουν στη βούληση θεϊκών
δυνάμεων και κάποιοι θα αναφέρουν τους τυχαίους παράγοντες. Ακριβώς, λοιπόν, σ’
αυτούς τους τυχαίους παράγοντες υπάρχει ένας που ενώ σπάνια τον λαμβάνουμε υπ’
όψη μας, ο ρόλος του πολλές φορές στην Ιστορία ήταν καταλυτικός. Ο παράγοντας
αυτός δεν είναι άλλος από τους λοιμούς, τις μεταδοτικές ασθένειες.
H ιστορία δεν γράφεται μονάχα από ηρωϊκούς μαχητές, πολυμήχανους
στρατηγούς και οραματιστές πολιτικούς. Γράφεται και από μικροοργανισμούς που
αποτέλεσαν αιτία αφανισμού ολόκληρων πληθυσμών με τη μορφή επιδημιών και
επέδρασαν καταλυτικά στην αλλαγή οικονομικών και πολιτικών σχεδιασμών αλλά
και στην κατάρρευση πολιτισμών και κοινωνικοπολιτικών συστημάτων. Αν
ξαναδιαβάσουμε την ιστορία θα πρέπει να την διαβάσουμε και μέσα από την
αρρώστια και την υγεία.
Πως εμφανίσθηκαν οι μεταδοτικές ασθένειες;
Ας πάμε πίσω στον χρόνο. Οι άνθρωποι βρίσκονται στη γη για εκατομμύρια
χρόνια, ωστόσο, το μεγαλύτερο χρονικό διάστημα δεν υπήρχαν επιδημικές
ασθένειες. Κανείς δεν αρρώσταινε από ιλαρά, γιατί δεν υπήρχε ιλαρά, κανείς δεν
κόλλαγε ευλογιά ή γρίπη, ούτε καν το κοινό κρύωμα, μέχρι και πριν από 10-12
χιλιάδες χρόνια.
Ιατρικοί ανθρωπολόγοι έχουν αναγνωρίσει τρεις μεγάλες περιόδους
ασθενειών από την αρχή της ανθρώπινης Ιστορίας. Η πρώτη ξεκίνησε μόλις
πριν από περίπου 12.000 χρόνια με την εξημέρωση των ζώων. Όταν φέραμε
ζώα στις αυλές μας μεταφέρθηκαν και οι ασθένειές τους μαζί τους.
Για παράδειγμα, όταν εξημερώσαμε τις αγελάδες και τα πρόβατα
εξημερώσαμε επίσης τον ιό Rinderpest. Ένας ιός που είναι υπεύθυνος για την
πανώλη των βοοειδών. Αυτός, λοιπόν, μετετράπη στην ανθρώπινη ιλαρά, αν
και τώρα θεωρείτε μια άκακη ασθένεια. Τα τελευταία 150 χρόνια η ιλαρά έχει
σκοτώσει 200 εκατομμύρια ανθρώπους. Και κατά μία έννοια, όλη αυτοί οι
θάνατοι εντέλει, εντοπίζονται μόλις λίγες εκατοντάδες γενιές από την
εξημερώσει των πρώτων βοοειδών . Η ευλογιά μάλλον προήλθε από την
πανώλη της καμήλας. Εξημερώσαμε τα γουρούνια και κερδίσαμε τον κοκίτη.
Εξημερώσαμε τα κοτόπουλα και κερδίσαμε τον τυφοειδή πυρετό. Και
εξημερώσαμε τις πάπιες και πήραμε τη γρίπη. Πριν από την εξημέρωση της
πάπιας, μάλλον, κανείς δεν αρρώσταινε από γρίπη. Η λέπρα, πιθανόν, προήλθε
από τον νεροβούβαλο. Και το κοινό κρυολόγημα από τα άλογα. Μέχρι τότε
το κοινό κρυολόγημα ήταν κατά πάσα πιθανότητα κοινό σε αυτά και όχι σε
μας.
Οι ασθένειες των ευρωπαίων εξάλειψαν το 90% των ιθαγενών Αμερικανών
αλλά γιατί δεν συνέβη και το αντίθετο; Γιατί δεν σκότωσαν οι αμερικανικές
πανώλες τους ευρωπαίους; Επειδή, απλά, δεν υπήρχαν πανώλες. Υπήρχαν
βουβάλια αλλά δεν ήταν εξημερωμένα, άρα ούτε ιλαρά υπήρχε. Η Καμήλα της
Αμερικής εξαφανίστηκε στην εποχή των παγετώνων, την πλειστόκαινο περίοδο,
οπότε δεν υπήρχε ευλογιά. Δεν είχαν γουρούνια άρα όχι στρεπτόκοκκο, ούτε
κοτόπουλα άρα όχι τύφο. Οπότε ενώ η Ευρωπαίοι, οι Ασιάτες και οι Αφρικανοί
πέθαναν κατά εκατομμύρια από επιδημίες κανείς δεν πέθανε από επιδημικές
ασθένειες στο λεγόμενο Νέο Κόσμο καθώς δεν είχανε ξημερώσει άγρια ζώα και
οι ασθένειες των αγρίων ζώων δεν μεταδίδονταν εύκολα στον άνθρωπό.
Η επόμενη μεγάλη περίοδος των ανθρώπινων ασθενειών ξεκίνησε μόλις
πριν από μερικούς αιώνες με την βιομηχανική επανάσταση, κατά τον 18 ο αιώνα.
Εμφανίσθηκαν οι ασθένειες του πολιτισμού: διαβήτης, παχυσαρκία,
καρδιοπάθεια, καρκίνος κτλ. Όμως, η εποχή των μεταδοτικών ασθενειών
θεωρούνταν ότι είχε τελειώσει μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 70. Είχαμε
πλέον την πενικιλίνη και τα άλλα αντιβιοτικά. Νικήσαμε την πολιομυελίτιδα.
Εξολοθρεύσαμε την ευλογία και πολλές άλλες. Αλλά μετά, κάτι άλλαξε . Ύστερα
από δεκαετίες μείωσης των θανάτων από μεταδοτικές ασθένειες η τάση
αντιστράφηκε. Από το 1975 άρχισαν να αυξάνονται πάλι. Πάνω από 30 νέες
ασθένειες εμφανίστηκαν σε 30 χρόνια και μάλιστα από νέους ιούς.
(Συνεχίζεται…)
* Ο Ανδρονίδης Θεολόγης σπούδασε Χημεία στο ΑΠΘ και έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στην
Αναλυτική Χημεία στο Πανεπιστήμιο της Μπολόνια. Ήταν καθηγητής στη Μέση Εκπαίδευση. Είναι
τακτικός εισηγητής στα Μαθήματα Κλασικής Παιδείας και τα κείμενα που δημοσιεύονται εδώ είναι
από διαλέξεις του.
#SerresParatiritis
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ
